آمادگی جهت زلزله تهران
آمادگی جهت زلزله تهران
ژاپن براي فروش سامانه هشدارزلزله پول درشتي درخواست كرده كه از توان ما خارج است
درباره آمادگي تهران براي زلزلههاي بالاي 7ريشتر خيلي از مسائل را نميتوانم بگويم
شبيه زلزله تبريز اگر در پايتخت رخ دهد فقط 6 ميليون چادر براي اقامت شبانه «مردم نگران از پسلرزه» نياز است
هر هفته بين 4 تا 5 زلزله خفيف كمتر از 4ريشتر در تهران اتفاق ميافتد، هر زمان احتمال دهيم زلزلههاي خفيف مقدمه زلزلهبزرگ است همان لحظه اعلام عمومي ميكنيم.
به طور مرتب رفتار گسلها را رصد ميكنيم فعلا مشكلي نيست، اگر رفتار غيرطبيعي ببينيم بلافاصله به مراكز مسول امدادونجات خواهيم گفت.
تجربه جهاني ميگويد 60درصد زيرآوارماندهها در دو ساعت اول فوت ميكنند در اين چندساعت بايد مثل ژاپن از امداد مردمي استفاده كرد.
در زلزله تبريز عمده امدادرسانيها از خود مردم منطقه بودند.
بيشاز نيمي از بيمارستانهاي تهران مقاوم نيستند.
در تهران براي تجهيز يك بيمارستان صحرايي 15هزار آمبولانس نياز است كه نه توان تامين اين تعداد راننده و نه جاي پارك آنها را داريم.
مقررات ساختوساز در طرح تفصيلي با موقعيت گسلهاي تهران هماهنگ نيست و از ما هنگام تدوين اين طرح نظرخواهي نشد.
4خط اصلي گسل از زير مناطق 1، 2، 5 و 22 عبور ميكند.
بچههاي شريف سيستمي پيشنهاد كردهاند كه هشدار وقوع زلزله را به تلويزيونها اعلام ميكند حتي اگر خاموش باشند.
سردار عزيزا... رجبزاده مسوول سازماني مستقر در غربيترين نقطه تهران است كه در آنجا مجموعهاي از تجهيزات براي پايش 24ساعته گسلهاي شهر تهران و ثبت تكتك زلزلههاي خفيف، وجود دارد و در عين حال، مسووليت اصلي مديريت بحران هنگام وقوع زلزله در پايتخت نيز به اين سازمان سپرده شده است.
ریيس سازمان مديريت بحران شهر تهران از بيان اينكه «پايتخت واقعا تا چه اندازه آمادگي پذيرش زمين لرزه بالاي 7ريشتر –زلزلهبزرگ قابلانتظار را دارد»، خودداري ميكند و اين پرسش را به حادثه آذربايجان كه ابعاد و مقياس جمعيت مناطق زلزلهزده در آنجا فوقالعاده كوچكتر از كلانشهر تهران است، منحرف ميكند و در نهايت اينگونه پاسخ ميدهد: «براي تجهيز يكي از چندين بيمارستان صحرايي مخصوص زلزله در تهران 15 هزار آمبولانس نياز داريم كه شايد در خريد آمبولانسها مشكلي نباشد، اما براي اين تعداد، 15 هزار راننده و منطقهاي وسيع براي پاركينگ اين خودروها لازم است. اين تنها يك مورد از صدها امكاناتي است كه به این راحتی قابل تامين نيست.»
سردار با اين اعتقاد كه «زلزلهتهران را فقط بايد از طريق هشدار در حد حتي چندثانيه قبل از وقوع، مديريت كرد»، ميگويد: مذاكره طولانيمدتي را با ژاپنيها براي خريد سامانهاي كه توانست اين كشور را از زلزله و سونامي دو سال پيش نجات دهد، شروع كردهايم اما آنها مبالغ سنگيني براي اين مبادله طلب دارند كه از توان شهرداريتهران خارج است. به همين خاطر اخيرا براي خريد سيستمي كه توسط يكي از دانشگاههاي معتبر كشور براي اعلام هشدارسريع زلزله از طريق راديو و تلويزيونهاي منازل مسكوني اختراع شده، وارد مذاكره شدهايم.
متن گفتوگو با ریيس سازمان مديريت بحران شهر تهران را در زير بخوانيد:
***
اولین سوالی که به ذهن هر فرد مراجعه کننده به ساختمان سازمان مدیریت بحران میرسد جانمایی ساختمان مدیریت بحران در غربیترین نقطه تهران است این در حالی است که در ماههای اخیر بیشتر گسلهای سمت شرق تهران لرزیدهاند و احتمال وقوع زلزله بیشتر در شرق تهران است. در این صورت با توجه به محل قرارگیری سازمان مدیریت بحران اگر زلزلهای اتفاق افتد آیا نیروهای سازمان میتوانند از این نقطه به ساير شهرها کمک کنند؟
قرار نیست که خود ستاد در محل حضور داشته باشد و بخواهد کاری انجام دهد. اینجا مرکز مدیریت و فرماندهی است. علاوه بر این در 22 منطقه شهرداری تهران رییس ستاد هر منطقه شهرداری، شهردار آن منطقه است و نهایتا اقداماتی که در هر منطقه انجام میگیرد توسط شهردار منطقه است که با ستاد بحرانی که حدود 17تا 18 سازمان در آن ستاد مشارکت دارند انجام میشود. بنابراین این سیستم آنها را هدایت میکند؛ یعنی اینجا فقط مرکز هدایت ستادهای بحران مناطق شهرداری است نه بازوی اجرایی.
چند نفر عضو اين ستاد هستند؟ سازمانها و مسوولان دولتی هم در سازمان عضویت دارند؟
فرماندهان و مسوولان سازمانهای مسوول در اینجا عضو هستند که در 20 کمیته تخصصی تقسیم بندی شده اند. بله اعضای دولتی هم در کمیتههای تخصصی عضو هستند.
در این صورت چگونه این افراد در زمان بحران در مرکز سازمان برای هدایت بحران جمع میشوند؟آیا بهتر نبود برای دسترسی بهتر افراد مسوول، ساختمان سازمان در مرکز شهر قرار میگرفت؟
برای انتخاب محل قرارگیری مرکزیت سازمان، محدودیتها و دلایل خاصی وجود داشت. علاوه بر آن قرارگیری سازمان مدیریت بحران در مرکز شهر از جنبههای زیادی مشکلدارتر بود. این محل با توجه به نزدیکی و دسترسی آسان به چندین بزرگراه اصلی که امکان دسترسی به نقاط مختلف شهر را فراهم میکند و نزدیکی به فرودگاه انتخاب شده است.
اگر بخواهید همین الان از وضعیت گسلهاي تهران گزارشی به مردم بدهید لرزههای اخیر در تهران چگونه بوده است؟
پایش لرزههای گسلها در سازمان به صورت 24 ساعته توسط دستگاهها انجام میشود، بر اساس اطلاعات این دستگاهها هر هفته به صورت دائمی در تهران چند زلزله خفیف میآید.
هر هفته چند زلزله ثبت میشود؟
بين 4 تا 5 زمينلرزه خفيف.
منظورتان از زلزله خفیف چند ریشتر است؟
شدت لرزهها از صفر شروع میشود، اما معمولا لرزههای زیر 4 ریشتر خفیف محسوب میشود که فقط برخی از آنها احساس میشود.
مردم عادی هم این لرزههای خفیف را حس میکنند؟
بله. برای خود من هم پیش آمده که بعضا در خانهمان زودتر از شتابنگارهای واقع در سازمان، لرزش را حس کرده ام! بعد كه با مرکز پایش تماس گرفتهام آنها وقوع زلزله را تاييد كردهاند.
خانه شما در کدام ناحیه شهر واقع شده است؟
خيابان شریعتی.
شاید خانه شما قدیمی است؟
نه چندان. 10 سال ساخت است.
پس شاید به دلایل شغلی، شما نسبت به لرزهها حساس شدهاید؟
نه اینطور نیست. مواقعی است که من در خانه نیستم و اعضای خانواده آن را حس میکنند و به من تلفن میزنند. این در حالی است که هنوز لرزه نگارهای سازمان تا لحظه تماس تلفن چنین لرزهای را ثبت نکرده اند.
عجیب نیست که دستگاهها دیرتر لرزهها را ثبت میکنند؟
خب گاهی وقتها زلزله توسط انسان زودتر حس میشود.
چرا وقوع این زلزلهها را اعلام عمومی نمیکنید. آیا این احتمال وجود ندارد که زلزلههای خفیف مقدمه وقوع زلزلهای بزرگ باشد که مثلا دقايقي بعد قرار است بیاید؟
این زلزلهها در حدی نیست که بتوان اعلام عمومی کرد چون مردم را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد.
شدت زلزله باید در چه حدی باشد تا آن را اعلام عمومی کنید؟
همانطور که گفتم ما از دو مرکز اطلاعات شدت زلزلهها را میگیریم. یکی مراکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران است که بلافاصله بعد از وقوع زلزله به صورت سیستمی روی موبایلهای ما(مسوولان ستاد بحران) شدت زلزله را بلافاصله اعلام میکنند و دیگری
شتاب نگارهای سازمان خودمان است. در این صورت اگر این احتمال وجود داشته باشد که زلزلههاي خفيف میتواند مقدمه یک زلزله باشد، حتما اعلام میکنیم.
به نظر میرسد یک مقدار در زمینه اعلام عمومی احتمال وقوع زلزله محتاط هستید. درست است؟
در این زمینه نمیتوان زیاد عجله کرد.
پس در حال حاضر هیچ پیشبینی خاصی در خصوص احتمال وقوع زلزله بزرگ ندارید؟
اصلا قابل پیشبینی نیست. نه تنها برای ما بلکه کارشناساني که در پژوهشکده زلزله، دانشگاه تهران و تمام کارشناسانی که با آنها کار میکنیم؛ همین نظر را دارند.اما ما به طور مرتب رفتار گسلهای شهر تهران را رصد میکنیم.
این رفتارها طبیعی است؟
تقریبا مشکل خاصی نیست. اگر مشکلی پیش آید بلافاصله به مراکز مسوول امداد و نجات اعلام میکنیم تا آنها اعلام عمومی کنند، چون اگر مقدمه زلزله باشد ما باید بتوانیم پیشبینیهای لازم را انجام دهیم، البته در این مرحله حساسیت بیشتری وجود دارد.
به نظر شما در برابر زلزله بزرگ تهران که احتمال داده میشود در حدود 6 یا 7 ریشتر باشد، در پایتخت چند درصد آمادگی وجود دارد؟
سوال سختی است. تهران تقریبا شبها 5/8 میلیون نفر جمعیت دارد که در یک جغرافیای نسبتا گسترده پراکندهاند. در بخشهایی از شهر (عمدتا در مرکز) تمرکز جمعیت زیادی وجود دارد که اتفاقا ساختمانهای آن هم چندان استحکام لازم را ندارند. بخش دیگری از جمعیت هم در بافت فرسوده شهر ساکن هستند که بیش از 54 درصد شهر تهران را تشکیل میدهد. گذشته از این دو بخش با مشکل مدارس، بیمارستانها و پلهای شهر روبه رو هستیم که بخش عمدهای از آنها هنوز مقاومسازی نشده است.
علاوه بر این بخشها شریانهای حیاتی شهر مثل آب؛ برق؛ گاز و تلفن و... ایمنسازی لازم نشدهاند و مشکل دارند. همه این مشکلات را که جمع میکنیم تصویری از شهر تهران به ما میدهد که اگر بخواهیم آن را با زلزله اخیری که در تبریز اتفاق افتاده مقایسه کنیم میبینیم که تعداد خانهها و جمعیت آنجا با تهران قابل مقایسه نیست. این موضوع را هم در نظر بگیریم که زلزله تبریز در روز و طی دو مرحله اتفاق افتاد. همچنین در آنجا ساختمان بيشتر از 2 یا 3 طبقه هم وجود ندارد و دیوارها همه خشت و گلی است. با وجود همه این شرایط چنین خسارت سنگینی بر جای گذاشت.
حال شما این حادثه را در تهران تصور کنید. با این شرایط من از شما میپرسم که ما از آمادگی چه تعریفی داریم؟ مگر میتوان این آمادگی را برای زلزله تهران کسب کنیم و جوابگوی یک زلزله بالای 7 ریشتر باشیم؟ مگر چقدر امکانات امداد میتوانیم داشته باشیم؟
فرض کنید زلزلهای در تهران به شکل خفیف رخ دهد و تخریب به آن شدت نداشته باشد. پس از آن هر روز 5 تا 6 بار این لرزه خفیف اتفاق بیفتد و مردم به خانههایشان نروند و بیرون بخوابند. آیا حتی بر فرض نبود خسارت سنگین میتوان برای این تعداد 6 میلیون چادر تهیه کرد؟
یعنی در تعریف شما اصلا قابلیت آمادهسازی تهران وجود ندارد؟
این طور که ما بگوییم 100 درصد میتوانیم آماده باشيم، وجود ندارد. اما در مقابل باید شهر را مقاوم سازی و نوسازی کنیم و مردم را آموزش دهیم تا خانه هایشان را مقاوم بسازند. تنها به این شکل است که ریسک بحران زلزله پایین میآید. در غیر این صورت حتی اگر همه نیروی امداد کشور را هم جمع کنیم نمیتواند به بحران زلزله تهران امکانات دهد.
تصویری که از مشکل مقابله با زلزله تهران ارائه کردید برای زلزلهای با شدت بالای 7 ریشتر است؟
بله. این شرایط برای زلزله با شدت پایین فرض نمیشود. مدتی پیش برآوردی برای استانداردسازی یک بیمارستان صحرایی در تهران انجام شد که نیاز به یکسری امکانات از جمله 15 هزار آمبولانس داشت. اما در این برآورد محاسبه نشده بود که این تعداد آمبولانس 15 هزار راننده هم نیاز دارد! این رانندهها را باید چطور تامین کنیم؟ این موضوع تنها یک مورد از صدها مورد امکاناتی است که در مواقع بحران نیاز داریم. ما یک توانی را باید ایجاد کنیم. اما حتی اگر بگوییم که همه این امکانات و تجهیزات را میتوانیم فراهم کنیم و بلافاصله جوابگو باشیم اصلا معقول نیست که دراین حد سرمایهگذاری انجام دهیم. پس با وجود همه این شرایط باید به سمتی برویم که برای اقدامات پیشگیرانه سرمایهگذاری کنیم. در ژاپن وقتی زلزله میآید همه در خانههایشان میمانند. بیرون نمیروند. حالا ما میخواهیم تا زمین بلرزد از خانه بیرون برویم؛ یعنی دقیقا برعکس ژاپن عمل میکنیم. در صورتی که اگر ما خانهمان مقاوم باشد بیرون نمیرویم.
در این صورت ستاد مدیریت بحران قرار است چه چیزی را مدیریت کند؟
تجربه جهانی میگوید که 60 درصد از کسانی که زیر آوار میمانند در دو ساعت اول میمیرند. برای مدیریت بحران در این چند ساعت میتوان همانند ژاپن از امداد مردمی استفاده کرد. در ژاپن 70 تا 75 درصد امدادرسانها از خود مردم محله بودند. حتی در زلزله اخیر تبریز هم 80 درصد از امدادرسانیها توسط خود مردم انجام شد. ما میتوانیم مردم را آموزش دهیم و آماده کنیم تا این آمادگی را داشته باشند و بدانند که در قبل؛ حین و بعد از بحران چه کارهایی باید انجام دهند. علاوه بر این ما در حال آموزش دادن مدیران ردههای مختلف هستیم تا در زمان بحران نقش ایفا کنند.
چه تعداد از بیمارستانهای شهر مقاوم هستند؟
حدود 80 درصد از بیمارستانهای تهران مقاوم نیستند.
نگفتيد بالاخره در صورت وقوع زلزله 7 ریشتری چه تعداد تلفات داریم؟ و چه تعداد ساختمان تخریب میشود؟
بسته به اينكه كدام گسل عامل باشد از 13 تا 55 درصد ساختمانها آسيب ميبينند.
عمده ساختمانهایی که در سالهای اخیر در تهران ساخته میشود بلند و متراکم است اگر زلزله بزرگی در تهران اتفاق بيفتد این نحوه ساخت وساز به بروز مشکلات بیشتر و آسیب به مردم دامن نمیزند؟
ما مسلما در موقع بحران برای امداد و نجات و کمک نیاز به معابر داریم. اگر معابرمان بسته شود دسترسی به ساختمانهای تخریب شده امکان پذیر نیست. ضمن اینکه در چند وقت اخیر برجهای بلند تهران در معابر کم عرض ساخته میشوند که مشکل را در زمان بحران چند برابر میکند.
طرح تفصيلي جديد تهران با استانداردهای مدیریت بحران و قوانین ساخت و ساز روی گسل هماهنگی دارد؟
در کشور ما ضابطهای برای ساخت و ساز روی گسل وجود ندارد. در طرح تفصیلی هم به آن اشارهای نشده است و از ما هم نخواستند درباره ضوابط زلزله هنگام تدوين طرح تفصيلي، نظر بدهيم.
اما ما در سال گذشته ضوابطی تهیه کرده ایم که ضوابط ساخت و ساز روی گسل و پهنه گسلی را به شکل طرح درآورده ایم و در حال حاضر مراحل تصویب آن طی میشود. اگر تصویب و ابلاغ شود؛ منبعد براساس این ضوابط ساخت وساز انجام میشود.
چند منطقه از تهران روی گسل قرار گرفته است؟
80 درصد مساحت تهران روی گسل است. البته ما یک خط گسل و یک پهنه گسل داریم. به همین دلیل ساخت و ساز روی گسلهای اصلی و پهنه گسلها مستلزم رعایت کردن ضوابط است.
چه ضوابطی؟
مثلا نمیتوان در این محدوده برجسازی شود.
خط گسل از چند منطقه گذشته است؟
تهران 4خط اصلی گسل دارد. خط گسل بالای تهران؛ نیاوران؛ شمال ری و جنوب ری چهار خطی است که مناطق یک، دو، پنج و 22 را در بر میگیرد. خطی که از منطقه 22 میگذرد، از تهران خارج میشود و تا 400 کیلومتر بالای تهران میرود.
اما در منطقه 22 بیشتر برج سازی میشود؛ طوری که شهرداری اعلام کرده که به ساختمانهای کمتر از 20 طبقه در این منطقه اصلا مجوز نميدهد.
بحث اصلی میزان ارتفاع نیست. در توکیو که لرزه خیزترین شهر دنیا است ساختمانهای بلند 40 طبقه هم ساختهاند؛ اما مطابق با ضوابط مقاوم سازی. حتی کارشناسان مهندسی زلزله میگویند که اگر ارتفاع ساختمانها از 10 تا 12 طبقه بيشتر باشد؛ خنثیکننده بخشی از انرژی زلزله هم است. بنابراین در این محدوده فقط باید ضوابط ساخت و ساز روی گسل و پهنه گسل را رعایت کنیم و ساختمان مقاوم بسازیم تا مشکل خاصی در برخورد امواج زلزله با ارتفاع ساختمانها نداشته باشیم.
اگر همین الان در تهران زلزله بیاید سازمانهای آب؛ گاز و برق آمادگی دارند که جریانهای اصلی را قطع کنند؟
در بخش گاز و برق اقدامات خوبی انجام شده است اما به هر حال باز خطر وجود دارد؛ چون حتی اگر شیرهای گاز اصلی را هم قطع کنیم باز لولهها پر از گاز و مواد سوختی است که اگر در صورت حادثه در لولهها شکستگی به وجود آید میتواند خیلی مشکلزا باشد.
باز هم تکرار میکنيم. در صورت وقوع زلزله با احتمال شدت 7 ریشتر چند در صد آمادگی وجود دارد؟
در زمینه آمادگی، بسیاری از مسائل را نمیتوان گفت.
احتیاط شما برای این است که هراس در بین مردم ایجاد نکنید یا تاکید خاصی به شما شده كه نگوييد؟!
من سال گذشته هم اعلام کردم که آمادگی وجود ندارد نه اینکه هیچ آمادگی نداریم ولی نسبت به آن چیزی که ترسیم کردم فاصله داریم.
در تهران سامانهاي وجود دارد كه بتواند وقوع زلزله را چنددقيقه قبل هشدار بدهد؟
هنوز ژاپنیها هم به این دانش نرسیدهاند. اما در حال حاضر در حال مطالعه برای تهیه سیستمی هستیم که با استفاده از آن بتوانیم هشدار دهيم.
یعنی برای عموم مردم یا باز هم فقط مسوولان؟
در حال حاضر برای مسوولان است؛ اما به دنبال عمومی کردن آن هم هستیم. ماه گذشته بچههای دانشگاه شریف به سازمان آمدند. سیستمی را طراحی کرده بودند که با استفاده از آن روی تلویزیونها؛ رادیوها و بلندگوهای مساجد و تمام دستگاههای صوتی چه خاموش و چه روشن هشدار وقوع زلزله را اعلام ميكند. مثلا همین که ما هشدار سریع را اعلام میکنیم بلافاصله همه رادیوها روشن میشوند و همه تلویزیونها و همه بلندگوهای خاموش هشدار را اعلام میکنند. در آینده هم در چند محله تهران میخواهیم به صورت پایلوت این سیستم را انجام دهیم.
این سیستم همان سیستم هشدار سریع است؟
بله.در قالب همان سیستم هشدار سریع است.
تست بچههاي شريف جواب داد؟
سیستمی است که به خود دستگاه وصل میشود مثلا به رادیو یا تلویزیون. حتی شما اگر در حال استفاده از تلویزیون باشید؛ برنامه را قطع میکند و بلافاصله هشدار به ما میدهد. یعنی در هر شرایطی هشدار میدهد. این را تست کردند و قرار بر این شد که ما آن را در یک محله پایلوت انجام دهیم.
آیا در این زمینه با سازمانها و نهادها (صدا و سیما) امکان هماهنگی دارید؟ در این زمینه به مشکل نمیخورید؟
در مرحله اول باید فرهنگسازی کنیم تا مردم خودشان از این سیستم استفاده کنند. نیازی نیست با کسی هماهنگ کنیم.
اگر چنین چیزی واقعا امکان اجرایی شدنش در سطح شهر تهران باشد؛ کمک بزرگی به هشدار زلزله خواهد کرد! درست است؟
این یک گزینه است. روی گزینههای دیگری هم در حال کار کردن هستیم. ما اعتقاد داریم که اگر چند ثانیه زودتر هم بفهمیم که این اتفاق میافتد، میتوانیم خودمان را جابهجا کنیم؛ اگر هوشیار باشیم راحتتر میتوانیم تصمیم بگیریم. به همین دلیل هم تاکید داریم تا سیستم هشدار سریع را امسال اجرایی کنیم. علاوه بر این یک پروژه مشترک با ژاپنیها داریم تا بتوانیم از توانمندی آنها در این زمینه استفاده کنیم.
یعنی تهران سال دیگر به این سیستم مجهز میشود؟
فعلا داریم روي آن کار میکنیم.
الان ژاپن این سیستم را دارد؟
بله.
چند دقیقه یا چند ثانیه قبل میتواند اعلام کند؟
الان ژاپنیها از این سیستم بیشتر برای سونامی استفاده میکنند تا زلزله. اولین بار در زلزله اخیر سال 2011 جواب داد و راضی بودند. در آنجا مترو میایستد؛ گاز را قطع میکند و تمامی راههای امکان به وجود آوردن خطر را میبندد.
چرا بعد از گذشت دو سال از زلزله ژاپن؛ شما به رغم همكاري با آژانس زلزله «جايكا» در اين كشور، موفق نشدهايد سيستم هشدار سريع را از آنها خريداري كنيد؟
ژاپنيها براي اين اقدام، يك پروژه سهساله براي ما تعریف کردهاند.
خب این وسط آنها دارند از محل اين سامانه با وقتكشي نوعي تجارت يكطرفه را براي خودشان رقم ميزنند.
البته به اين شكل نبايد تحليل كرد؛ اما همين گروه ژاپني براي ارائه يك جزوه ساده به ما، 10 میلیون ین ميخواهند. حالا شما تصور كنيد اگر كل سامانه را بخواهند در اختيارمان قرار دهند چه پول سنگيني از شهرداريتهران طلب خواهند كرد.
ما برای تقویت و تکمیل سامانه خسارت زلزله به یک سری اطلاعات نياز داریم که آنها برای تامین بخشی از این اطلاعاتی که میخواستیم تکمیل کنیم؛ این مبلغ پول را درخواست کردند. قطرهچکانی اطلاعات میدهند. در مورد مسائل زلزله ما به سختی از زیر زبان آنها حرف درآوردیم.