فرآیند برگزاری انتخابات شوراهای شهر در ایران، در مقایسه با مدل تشکیل دولت‏های محلی در کشورهایی که شورای شهر در آنها از «قدرت سالم» برای «اداره» و «توسعه مطلوب» شهر برخوردار است، یک «نارسایی اساسی» دارد. تحقیقات رئیس موسسه مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران درباره «عنصر غایب» در انتخابات شوراهای شهر نشان می‏دهد: در کشورهای دارای دولت‏ محلی «مقبول» و مورد رضایت شهروندان، یک «عنصر سه وجهی»، پیش‏شرط ثبت‏نام نامزدهای انتخابات شوراهای شهر قرار می‏گیرد تا از ورود افراد «بی‏برنامه» و «بی‏تجربه به معنای عدم سابقه کار در لایه‏های پایین حکومت محلی»، به شورا جلوگیری شود و در عین حال، ریسک نامزدی برای افراد «فاقد پشتوانه رای تخصصی اولیه» افزایش یابد.

در قالب عنصر جهانی فعال در پروسه انتخابات شوراهای شهر کشورها، شرط ثبت‏نام، رعایت سلسله مراتب مدیریت شهری از سوی فرد متقاضی نامزدی است. فرد باید برای دوره‏ای مشخص، در شورای محلات، تجربه حضور داشته باشد. همچنین تهیه امضای حمایت از سوی جمعی از متخصصان حوزه شهری، به‏عنوان قبولی نامزد در نوعی پیش‏انتخابات نیز وجه دوم عنصری است که در نهایت، برای مجموعه پارلمان محلی، قدرت نظارتی و مدیریتی بر شهرداری‏ را ایجاد می‏کند. نامزدهایی که حائز این دو وجه باشند، باید برنامه آینده‏نگر برای حل مشکلات و توسعه شهر ارائه کنند تا بتوانند آرای عمومی را به سمت خود، متمایل کنند.

این عنصر که تا کنون در چهار دوره انتخابات شورای شهر در ایران، فعال نبوده است در روزهای آینده می‏تواند محور تبلیغات نامزدها قرار بگیرد تا ضمانت حل و فصل آنچه «8 دست‏انداز بزرگ در پایتخت» عنوان می‏شود، در پارلمان پنجم تهران به‌وجود بیاید. به گزارش «دنیای اقتصاد» بررسی مدل جهانی انتخابات پارلمان‏های محلی و مقایسه آن با شکل حضور نامزدها در دور پنجم انتخابات شورای شهر از غیبت یک عنصر سه‌وجهی در عرصه رقابت چند هزار نفری کاندیداها برای به دست آوردن 21 کرسی ساختمان بهشت حکایت دارد.

این تحقیقات که از سوی رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران انجام شده، نشان می‏دهد: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته انتخابات پارلمان محلی با تکیه به یک عنصر سه‌وجهی شامل «جلوگیری از ورود اتفاقی کاندیداها به پارلمان شهری بدون سابقه حضور فعالیت لایه‏های اولیه در پارلمان‌های محله‏ای همچون شوراهای محله»، «حمایت پیش‌انتخاباتی از نامزد در یک جمع تخصصی» و «ارائه برنامه‏ مکتوب و آینده‏نگر برای حل مشکلات شهر» پیش می‏رود. به این معنا که نامزدهای ورود به پارلمان‏های محلی به‏عنوان بازوی اصلی نظارتی بر عملکرد شهرداری‏ها، وظیفه دارند از یک «فیلتر نامرئی سه‏گانه» عبور کنند. در مرحله نخست هر شهروندی که اراده‏ای برای حضور در شوراهای شهر دارد باید ابتدا حضور و فعالیت در سطوح پایین‏تر شوراها همچون شورایاری‏های محله‏ای را تجربه کند. تا از این مسیر هم با نوع فعالیت‏های یک عضو شورا در مقیاس کوچک‏تر از شهر(محله) آشنا شود و هم بتواند در سطح شورای شهر برای مشکلات محلات مختلف شهر (کل شهر) چاره‏جویی کند. مرحله دوم به حمایت پیش‌انتخاباتی از یک کاندیدا مربوط می‏شود. به این صورت که هر کاندیدا پیش از ورود به عرصه انتخابات اصلی، باید از سوی یک جمع متخصص و تعدادی از شهروندان حمایت شود و نهایتا مرحله سوم این فیلتر به ارائه برنامه‏های کوتاه‏مدت، میان‏مدت و بلندمدت برای رفع فوری مشکلات حاد همچون کاهش میزان آلودگی هوا و برنامه‏های میان‏مدت و بلندمدت باهدف ارائه راهکار برای چالش‏های ریشه‏دار همچون کاهش درآمدهای ‏ناپایدار شهری همزمان با شروع رقابت‏های انتخاباتی باز‏می‏گردد.

الگوی جهانی پروسه ورود افراد به عرصه رقابت انتخاباتی پارلمان محلی شهرها بیان می‏کند داوطلبان حضور در شوراهای شهر با لحاظ این سه فیلتر می‏توانند پس از انتخاب شدن به شکل مسلط و هدف‏دار به تقویت مسیر‏های نظارتی و حرکت بر مدار مدیریت شهری کمک کنند. حسین ایمانی‌جاجرمی رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در این مطالعات تاکید دارد غیبت یک عنصر سه‌وجهی جهانی انتخابات دولت‏های محلی، در انتخابات دور پنجم شوراهای شهر به خصوص در شهری چون تهران در حالی است که اداره شهر تهران به دلیل مواجهه با هشت دست‏انداز بزرگ در مقطع حساسی قرار گرفته است. طوری که بسیاری از نامزدهای انتخابات شورای شهر نه تنها از دو فیلتر اولیه عبور نکرده‏اند بلکه به نمایش ژست‏های انتخاباتی بدون پشتوانه برنامه‏ای می‏پردازند. اما هموار کردن مسیر نظارتی شورای شهر پس از گذشت چهار دوره در مقطع حساس کنونی اداره شهر به ویژه از جهت ته‏کشیدن منابع مالی پایتخت ایجاب می‏کند نامزدهای پرشمار انتخابات شورای شهر در آستانه شروع تبلیغات وجوه سه‏گانه عنصر غایب را در فضای انتخاباتی احیا کنند.

الگوی جهانی

نامزد شدن برای عضویت در شورای شهر پایتخت بدون ارائه برنامه مدون برای حل مشکلات دشوار نیست؛ این در حالی است که در سایر کشورها نامزد شدن برای عضویت در پارلمان محلی شهر نیازمند عبور از سه فیلتر مهم است. در بسیاری از کشورها هر فردی برای کاندیدا شدن نمی‏تواند به‏صورت اتفاقی و بدون سابقه حضور و فعالیت در پارلمان‏های محله‌ای(شورایاری‏ها) برای انتخابات شورای شهر ثبت‏نام کند. به‏عنوان مثال در نظام‏های انتخاباتی مورد قبول در کشورهای توسعه‌یافته یک فرد نمی‏تواند بدون آنکه عضو شورای محله باشد به عضویت شورای شهر درآید. به تعبیری دیگر یکی از پیش‏شرط‏های ثبت‏نام در انتخابات این است که پیش از آن در مقیاس کوچک‌تری تجربه کسب کرده باشد. بنابراین کسی که نماینده شورای شهر می‏شود یک پیشینه از حضور در چنین عرصه‏ای را در مقیاسی کوچک‌تر دارد. بنابراین خود به خود فردی که معروف شده و در المپیک مدال گرفته است یکدفعه نمی‏تواند در انتخابات شورای شهر شرکت کند بلکه تا چند سال باید در عرصه محلی فعالیت کند و آموزش ببیند. اما یکی از اشکالات اصلی حکومت‏های محلی در ایران نبود سلسله مراتب کاری است.

دومین فیلتر، حمایت پیش‌انتخاباتی از نامزد در یک جمع تخصصی است. در این فیلتر هر نامزدی باید چند هزار امضا جمع‏آوری کند که نشانه حمایت این تعداد نفرات از کاندیدا شدن این فرد برای عضویت در شورای شهر است. همچنین نامزد انتخاباتی باید پولی را در حسابی بگذارد که اگر از تعداد امضای جمع شده آرای کمتری را در انتخابات کسب کرد این پول به نفع دولت ضبط شود. به تعبیر دیگر فرد کاندیدا باید اعتبار اولیه و پشتوانه مالی داشته باشد. سومین فیلتری که از سوی کاندیداها در سایر کشورها مورد توجه قرار می‏گیرد ارائه برنامه و راهکار برای تک تک مشکلات شهر است. کارشناسان و صاحب‌نظران شهری معتقدند اگرچه در برخی کشورها فیلترهای متعددی برای ثبت‏نام افراد در انتخابات پارلمان‏های محلی وجود دارد اما در ایران چنین سختگیری‏هایی برای ثبت نام افراد وجود ندارد و یک فرد ممکن است فقط به اعتبار مدرک تحصیلی یا سابقه کاری بستگان خود در انتخابات ثبت‏نام کند. به گفته آنها غیبت این عنصر سه‌وجهی به ویژه در دوره پنجم شورای شهر بارزتر می‏شود، چراکه به نظر می‏رسد فعالیت در این دوره شورا کار آسانی نیست چون مسائلی که شهرداری در سال‏های گذشته داشته هنوز حل نشده است.

هشت دست‏انداز مدیریت شهری

مطالعات اخیر رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران حاکی از آن است که پارلمان محلی پایتخت در دور پنجم با هشت دست‏انداز در اداره مطلوب پایتخت روبه‏رو است که در غیاب عناصر اصلی انتخاب اعضای شورا مشکلات بیشتری ایجاد می‏کند.

دست‏انداز اول موضوع ناپایداری درآمدهای شهری است. طی چند دهه اخیر مدیریت شهری با هدف کسب درآمدهای سهل‌الوصول از هر فرصتی برای فروش تراکم و تغییر کاربری استفاده کرده است، اما به نظر می‏رسد هم‏اکنون سقف کسب درآمد از این محل به ویژه پس از دو دهه گذشته به دلیل نوع تفکر خاص حاکم بر مدیریت شهری پرشده‏است. در این دوره مدیریت شهری تنها زمین‏های باقی مانده شهر تهران که در منطقه 22 قرار داشت و ذخیره گاه تهران به لحاظ زمین شهری بود زیر بار ساخت و سازهای گسترده رفت و عمده درآمدهای به دست آمده از این محل هزینه شد. بنابراین اولین چالشی که شورای دوره پنجم با آن مواجه است مساله تامین درآمد است.

از این رو شورای شهر باید راه‌حلی برای کسب درآمدهای پایدار و سالم پیدا کند چون نه تنها شهر تهران تحمل تراکم‏فروشی بیشتر را ندارد بلکه به میزان گذشته نیز امکان سرمایه‏گذاری در آن وجود ندارد. دست‏انداز دوم تورم نیروی انسانی در شهرداری تهران است. مطابق با گزارش‏های ارائه شده حدود 60 تا 70 هزار نفر در شهرداری تهران نیروی شاغل وجود دارد که بیش از 5 تا 6 برابر ظرفیت انسانی پیش‌بینی شده برای مجموعه شهرداری است. این حجم نیروی‏انسانی شاغل در مجموعه نیازمند حقوق و مزایا هستند، بنابراین چالش منابع درآمدی در این حوزه نیز مشکل زا است و باید راه حلی پیدا شود که چطور شهرداری را از زیر بار تورم نیروی انسانی رها کنند.

دست‏انداز سوم موضوع بحران‏های شهر تهران همچون آلودگی هوا و ترافیک شهر است که نه تنها حل نشده بلکه هر سال شاهد بدتر شدن آن هستیم بنابراین باید نامزدهای انتخابات شورای شهر برنامه‏های خود را به‏صورت دقیق برای حل این مشکلات ارائه دهند. چهارمین دست‏اندازی که باید مورد توجه اعضای شورای شهر تهران در دوره بعدی قرار گیرد مساله منطقه تهران یا همان مجموعه شهری تهران است، چراکه تهران شهری است که با شهرها و روستاهای اطراف خود تعامل زیادی دارد و اگر هماهنگی لازم بین شهرها و روستاها نباشد نتیجه آن آشفتگی می‏شود که هم اکنون در منطقه شهری تهران تا کرج شاهد هستیم. به تعبیری دیگر در حال حاضر شورای شهر تهران نباید فقط به شهر تهران فکر کند بلکه باید برنامه‏ای ویژه مجموعه شهری تهران تدوین کند.

به گزارش «دنیای اقتصاد» در این مرحله نقطه تلاقی غیبت وجه سوم عنصر جهانی انتخابات شورای شهر یعنی ارائه برنامه‏ مدون برای رفع مشکلات شهر نمایان می‏شود. از دیدگاه ایمانی جاجرمی اعضای شورای شهر تهران در دوره بعدی در جریان تدوین برنامه مجموعه شهری تهران باید به هزینه‏های تحمیلی از سوی شهرها و روستاهای اطراف به پایتخت نیز توجه کنند. در حال حاضر هزینه‏هایی بدون ارائه هیچ نوع امتیاز یا منفعت متقابل به شهر تهران فقط بر گردن پایتخت افتاده است. به‏عنوان مثال شهرهایی همچون کرج، اسلامشهر و... به دلیل نزدیکی به تهران وسعت و ارزش پیدا کرده‏اند، اما منافع چندانی را به شهر تهران نمی‏رسانند. از این‌رو به نظر می‏رسد اگر یک مدیریت یکپارچه در قالب هماهنگی و تعامل میان شهرهای منطقه شکل بگیرد می‏توان به ارائه خدمات در مقیاس بزرگ‏تر برای کاهش هزینه‏ها اقدام کرد. به‏عنوان مثال در حوزه حمل و نقل عمومی به جای آنکه هر شهرداری به‏صورت جداگانه یک سازمان اتوبوسرانی داشته باشد می‏توان در یک مقیاس بزرگ‏تر یک سازمان اتوبوسرانی منطقه ایجاد کرد.

دست‏انداز پنجمی که شهر تهران با آن مواجه است شکاف اجتماعی میان مناطق 22 گانه پایتخت است. در حال حاضر عمده پروانه‏های ساخت وساز در مناطق یک، دو، سه، پنج و 22 صادر می‏شود ولی سایر مناطق تهران همچون منطقه 12 جزو مناطق فرسوده هستند. بنابراین لازم است اعضای دوره پنجم شورای شهر تهران درخصوص نوسازی بافت فرسوده برنامه‏های ویژه‏ای داشته باشند.

همچنین تهران شهری است که از تمام نقاط کشور افراد آسیب دیده را جذب می‏کند حال سوال اینجاست که آیا برنامه‏ای برای ساماندهی افراد مهاجر و جویای کار به شهر تهران وجود دارد. این مساله ششمین دست‏اندازی است که اعضای پارلمان محلی پایتخت با آن مواجه هستند به ویژه آنکه آمارها حاکی از رشد جذب جمعیت مهاجر طی پنج سال اخیر به استان تهران است. دست‌انداز هفتم موضوع رقابت تهران در سطح منطقه است. عضو جدید شورای شهر باید درخصوص این مساله فکر کند که تهران چگونه باید با استانبول، دبی، باکو و... رقابت کند و بتواند جایگاه جهانی شهر تهران را ارتقا دهد.

و نهایتا مساله هشتمی که اعضای دوره پنجم شورای شهر با آن روبه رو هستند شهردار آینده است. جاجرمی معتقد است: تیمی که برای اداره تهران انتخاب می‏شود باید از هم اکنون عنوان شود که چه برنامه‏هایی برای اداره پایتخت دارد و برنامه جامع شهر تهران را چگونه اجرایی خواهند کرد، اما در حال حاضر هیچ ایده‏ای از سوی کاندیدها دیده نمی‏شود فقط مساله رقابت است این یک قسمتی از موضوع است مساله این است که فردای انتخابات باید تهران اداره شود و برای مشکلات آن برنامه ارائه دهند.

سه پیامد ورود اتفاقی چهره‏ها به شورا

افراد معروف و مشهور اگرچه به‏عنوان چهره شناخته شده‏اند، اما تجربه نشان داده ‏است این افراد اگر نتوانند در قالب یک برنامه از قبل فکر شده به‏صورت هماهنگ با هم همکاری کنند نتیجه آن سوء مدیریت شهری، از دست رفتن فرصت‏های شهر، تشدید مشکلات شهر و به فروش رفتن شهر می‏شود.

مطالعات اخیر جامعه‏شناسان شهری به مسائل شهر تهران نشان می‏دهد: الگوی مدیریت شهری طی سال‏های گذشته نشان‏دهنده حاکمیت یک نوع تقلیل‌گرایی و کاستن مساله شهر به کسب درآمد است که منجر به تشدید مشکلات شهر تهران شده است. مشاهده چنین روندی در شهر تهران این سوال را در ذهن به وجود می‏آورد که آیا به‏عنوان مثال شهردار لندن یا پاریس ایده فروش تراکم در اطراف فضاهای شهر خود مثل برج ایفل را ندارند مسلما چنین ایده‏ای دارند، اما به نتیجه آن فکر می‌کنند که با اجرای چنین ایده‏ای شهر از دست می‏رود، اما در تهران به نظر می‏رسد هنوز پارادایم شهردار تهران در سال‏های 1302 تا 1312 در الگوی مدیریت شهری فعلی حاکم است به این معنا که همه برنامه‏ها در قالب پروژه و کسب درآمد از آن دیده می‏شود و در نهایت میدان‏های شهری، محلات شهری، کیفیت زندگی شهری، زمین‏های ذخیره شهری و فرصت‏های توسعه آینده از دست می‏رود.

بررسی‏های موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران از نحوه ورود چهره‏ها به پارلمان محلی پایتخت نشان می‏دهد: در سایر کشورها نیز تجربه حضور چهره‏های ورزشی و هنری در پارلمان یا انجمن شهر یا سایر عرصه‏های سیاست وجود دارد. به‏عنوان مثال رونالد ریگان رئیس‏جمهوری آمریکا پیش از ورود به عرصه سیاست یک هنرپیشه نسبتا معروف هالیوود بود، اما تفاوت حضور این چهره‏ها با چهره‏هایی که به‏عنوان مثال در انتخابات شورای شهر تهران حضور پیدا می‏کنند در یک نکته است. در بسیاری از کشورهای دنیا چهره‏ها پیش از ورود به عرصه سیاست یک نوع تعلیم تربیت حزبی و کار سیاسی می‏بینند. یعنی صرفا این‌طور نیست که یک نفر به خاطر چهره زیبا یا شهرت در عرصه غیرسیاسی از جمله اینکه در دنیای ورزش مقامی کسب کرده‏است یا در خانواده مشهوری به دنیا آمده است وارد عرصه سیاست شود.

بلکه این افراد سابقه فعالیت سیاسی دارند و در این حوزه اعتبار کسب کرده‏اند. ایمانی جاجرمی معتقد است: لازم است فردی که به شورای شهر می‏آید از الگوهای جهانی اطلاع داشته باشد، چون زمانی که بر کرسی شورای شهر می‌نشینند زمان امتحان پس دادن است یعنی این ژست منتقد گرفتن تمام شده‏ است، چراکه مردم به دنبال برنامه‏ها و حل مشکلات هستند و از تمامی بحران‏های شهری خسته شده‏اند. بنابراین هر تیمی که می‏خواهد به شورا بیاید باید برنامه خود را برای شهر تهران، مجموعه شهری تهران و نقش بین‏المللی تهران، همکاری شهرداری تهران با بقیه شهرداری‏ها را به‏ صورت روشن ارائه دهد. اگر در این مسیر برنامه قوی و چارچوب‌داری ارائه شود حتی افراد نه چندان مشهور هم می‏توانند در این برنامه موفق باشند اما اگر افراد قوی بدون برنامه در شورا حاضر شوند نتیجه آن شورای دوره اول تهران می‏شود که افراد به جای حل مشکلات شهر به جان همدیگر می‏افتند و بحران ایجاد می‏کنند و نهایتا پیامد آن مساله انتخابات دوره دوم شورای شهر تهران می‏شود که با حداقلی‌ترین میزان مشارکت در طول تاریخ تهران همراه شد. مجموعه این عوامل نشان می‏دهد که شورای شهر پنجم همچون دوره‏های گذشته محل آزمون و خطا نیست، بلکه عرصه‏ای برای حضور اعضای حرفه‏ای و توانمند و با برنامه است. شهرداری پایتخت «کارآموز» نمی‏خواهد بلکه به شهردار بابرنامه نیازمند است.

منبع: دنیای اقتصاد