«ساماندهی وضعیت سیما و بهبود کیفیت محیطی تهران»
شورای شهر تهران لایحه‌ای را در دست بررسی دارد که در صورت تصویب آن، شهرداری مکلف می‌شود با تشکیل شورای راهبردی 18 نفره، منظر و سیمای پایتخت را از طریق حراست مناظر طبیعی و بازسازی نمای ساختمانها و فضاهای شهری متحول کند. در لایحه «ساماندهی وضعیت سیما و بهبود کیفیت محیطی تهران»، 4 ماموریت برای شورای راهبردی تعریف شده که مهم‌ترین آنها شامل نظارت بر اجرای 30 ضابطه جدید نمای ساختمانها و همچنین اخذ مجوز قضایی برای تضمین اجرای ضوابط، می‌شود. وضعیت کلی سیمای تهران هر سه ماه، پایش خواهد شد.
فاز دوم اصلاح و پایش سیمای شهر تهران با تصویب یک لایحه در کمیسیون شهرسازی شورای شهر، آماده تایید نهایی و اجرا شد. سال گذشته معاونت شهرسازی شهرداری تهران با ابلاغ 30 ضابطه جدید به مناطق 22گانه بابت نمای ساختمان‌های در حال ساخت، برای اولین‌بار طراحی نمای بیرونی ساختمانها را مشمول سه دسته ضوابط «توصیه‌ای»، «اجباری» و «سلبی» کرد.
اما امسال برنامه مدیریت شهری تهران در حوزه «نما» از محدوده ساختمانها بسط پیدا کرده و قرار است منظر کل شهر نیز بازسازی شود.
از متن لایحه «ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهری و بهبود کیفیت محیطی شهر تهران» حاکی است: مدیریت شهری تهران مطابق تکلیف برنامه 5 ساله شهرداری –که سال گذشته به تصویب رسید- در نظر دارد یک شورای راهبردی 18 نفره به ریاست شهردار و دبیری رئیس شورای شهر، تشکیل دهد و برای تغییر مطلوب چهره بصری تهران اقدام کند.
برای این شورا 4 ماموریت شامل «هدایت و نظارت بر اجرای طرح‌ها و ضوابط جدید نمای ساختمان»، «بازسازی و نوسازی سیمای مناظر، فضاها و نشانه‌های شهری»، «اخذ مجوز قضایی برای تضمین اجرای ضوابط نما و منظر از سوی کلیه سازندهها و دستگاه‌های فعال» و «تبدیل ضوابط سلب و یکدست شهری به مقررات منطقه‌ای و محله‌ای در حوزه نما» تعریف شده است.
بر اساس آنچه مدیریت شهری تهران در نظر گرفته، با تصویب نهایی لایحه، شرایط محیطی پایتخت به سمت آرامش دیداری و اصلاح چشم‌اندازهای عمومی تغییر پیدا می‌کند که نتیجه آن، می‌تواند سرزندگی و انتظام بصری را بعد از سال‌ها آشفتگی و اغتشاش دید، بار دیگر به فضاهای شهری پایتخت برگرداند. آنطور که محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر می‌گوید: ضوابط جدید نمای ساختمان که سال گذشته ابلاغ و اجرایی شد باعث نوعی انحراف مفهومی در مدیران شهری و سازندهها و طراحان نمای ساختمان شد طوری که شیوه اجرای نما از تقلید چشمی و غیرهدفمند به ایجاد نماهایی شبیه سازه‌های قدیمی و تاریخی گرایش پیدا کرد به همین خاطر، یکی از چند مسوولیت شورای راهبردی نما، پایش سه ماهه وضعیت نمای ساختمانها و فضاهای شهری برای جلوگیری از کج‌روی ناآگاهانه عوامل نما است.
حفاظت از حقوق عمومی تهرانی‌ها
با تکمیل بررسی لایحه ساماندهی سیما و منظر شهری در پارلمان محلی پایتخت طی روزهای آینده، شهرداری تهران موظف می‌شود ظرف مدت یک ماه پس از ابلاغ مصوبه شورا نسبت به تشکیل یک شورای راهبردی به ریاست شهردار تهران اقدام کند. اگرچه در تمام دنیا برای خلاقیت و طراحی‌های خاص نمای ساختمانها ارزش و اهمیت قائل هستند و طرح‌های خلاقانه مورد توجه قرار می‌گیرند اما چارچوب و ضوابط خاصی برای نماها تعیین می‌شود تا شهر دچار چهره‌ای متناقض و ناهمگون نشود. به‌عنوان مثال در تعیین نمای یک ساختمان با توجه به محل واقع شدن آن و نوع بافت محدوده، ضوابط خاصی در مورد جنس و نوع مواد به‌کار رفته در نما و حتی نحوه نورپردازی مشخص می‌شود اما از آنجا که چنین الگوی مشخصی در مورد نمای بیرونی ساختمان‌های شهر تهران رعایت نمی‌شود آشفتگی گسترده‌ای در نمای بصری شهر به وجود آمده است.
از این رو آشفتگی نمای بصری ساختمان‌های شهر مدیریت شهری تهران را به فکر انداخته تا با طراحی یک الگوی منسجم و یکپارچه در سه دسته ضابطه کلی و موردی، چهره ناهمگون نمای ساختمان‌های شهر را ساماندهی کند و به «آرامش دیداری» نمای عمومی شهر کمک کند. مدیریت شهری تهران با این تفکر که نمای ساختمانها و آپارتمان‌های شهر به حقوق عمومی شهروندان تعلق دارد و مالکین موظف هستند بسیاری از بایدها و نبایدها را در طراحی و ساخت نمای بنای خود رعایت کنند، الگوی اولیه نمای استاندارد ساختمانها را برای بررسی به شورای شهر تهران ارسال کرد تا پس از بررسی برای اجرا در سیستم صدور پروانه‌های ساختمانی ثبت و به مناطق 22 گانه شهر تهران ابلاغ شود.
نهایتا با تایید اولیه لایحه ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهری و تشکیل یک شورای راهبردی سازوکار ویژه‌ای برای این لایحه تعیین شده تا در مسیر صدور پروانه ساختمانی، نقشه‌های نما همچون سایر نقشه‌های معماری به تایید سیستم برسد و پس از آن پروسه صدور پروانه ساختمانی تکمیل شود. همچنین مدیریت شهری بنا دارد برای مالکانی که به اجرای ضوابط نمای ساختمانها اقدام می‌کنند، تخفیف‌هایی در هزینه صدور عوارض ساختمانی در نظر بگیرد. چارچوب اجرایی این لایحه قرار است با تشکیل یک شورای راهبردی متشکل از مدیران شهری و دولتی و مجلس و همچنین پنج کارگروه تخصصی با محوریت معاونت شهرسازی و معماری و سازمان زیباسازی شکل بگیرد.
این لایحه شامل سه مرحله کلی انضباط نما، نظم نما و انتظام نما است که فعلا تدوین مرحله نخست عملیاتی شده است. مرحله انضباط نما در 30 ضابطه اصلی در چهار محور با رویکرد ایجابی، سلبی و توصیه‌ای تهیه شده است، به این معنی که اجرای آن دسته از ضوابط نمای ساختمان که رویکرد ایجابی دارد برای مالکان و سازندهها الزام‌آور و دسته احکام سلبی به معنای خط قرمزی است که باید از آن پرهیز کنند و برای بخشی از ضوابط حالت توصیه‌ای در نظر گرفته شده است.
اهداف طرح
کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران بررسی لایحه پیشنهادی ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهری را تکمیل و تایید کرد. این لایحه که جزئیات فنی آن سال گذشته توسط «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با مدیرکل معماری شهرداری تهران منتشر شده بود، تحقق 9 هدف اصلی در راستای ساماندهی چهره نابسامان ساختمان‌های شهر را دنبال می‌کند تا سرانجام به تدوین سند جامع سیما و منظر شهری مطابق با اهداف برنامه پنج ساله دوم شهرداری منجر شود. یکپارچه‌سازی طراحی نمای ساختمانها، حراست از مناظر طبیعی، بازسازی چشم‌اندازهای عمومی و نمادهای شهری، آرامش دیداری، توسعه فضاهای شهری بر پایه اصل منفعت عمومی، از جمله مهم‌ترین محورهای 9 هدف اصلی تدوین لایحه سیما و منظر شهری را تشکیل می‌دهد. شورای شهر تهران بر مبنای این لایحه شهرداری تهران را موظف کرده است با محوریت معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و با هماهنگی سایر حوزه‌ها و مشارکت شهروندان و بخش خصوصی نسبت به ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهری اقدام کند.
همچنین شهرداری تهران موظف است ظرف مدت حداکثر یک ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه به تشکیل یک شورای راهبردی با ریاست شهردار تهران و حضور 17 عضو از ارگان‌های مختلف دولتی، شهری و مجلس اقدام کند. این شورای راهبردی مکلف شده است طرح‌های ساماندهی سیما و منظر شهری را طبقه‌بندی و بودجه اجرای طرح‌های ساماندهی را بررسی و تصویب کند. ضمن آنکه این شورا باید اصول ساماندهی منظر شهری را مبتنی بر اهداف سه‌گانه زیباشناسی، هویتی و کالبد شهری و ایجاد ترکیبات شکلی و حجمی مناسب تدوین کند. البته مهم‌ترین تکلیفی که بر دوش شهرداری تهران در راستای ساماندهی منظر شهری گذاشته شده است ارائه سند جامع مدیریت سیما و منظر شهری تهران ظرف مدت حداکثر 6 ماه به شورای راهبردی است.
تامین اعتبار از محل بودجه سالانه
همچنین در بخش دیگری از این ماده واحده آمده است که شورای راهبردی باید پس از سه ماه پنج کارگروه تخصصی در معاونت شهرسازی و معماری و سازمان زیباسازی با حضور استادان مجرب شهری تشکیل دهد. این کارگروه‌ها شامل شهرسازی و اقتصادشهری، معماری و نمای شهری، بافت تاریخی و فرسوده، ارتقای کیفیت هنرهای شهری و ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری است. نکته مهم دیگر آنکه هزینه اجرای سند جامع سیما و منظر شهری نیز باید در بودجه سالانه شهرداری تهران لحاظ شود.
30 ضابطه نما
آنچه در دفترچه ضوابط نمای ساختمان در سه سطح ایجابی، سلبی و توصیه‌ای آمده به چهار بخش فرم مصالح، رنگ، بام بنا، پیش آمدگی و بازشوها و ملحقات مربوط می‌شود. به‌عنوان مثال سازنده ساختمان در بخش فرم مصالح و رنگ آنها باید رنگ غالب نما را به گونه‌ای انتخاب کند که با رنگ ساختمان‌های مجاور هماهنگ باشد و حداکثر از چهار نوع مصالح در نمای ساختمان خود استفاده کند. در مقابل از استفاده بیش از 60 درصد شیشه در نمای ساختمانها منع شده و به استفاده از الگوهای معماری اسلامی- ایرانی توصیه شده است.
در بخش فرم بنا مهم‌ترین حکم ایجابی که سازنده باید رعایت کند ضرورت هماهنگی خط پیشانی ساختمان با ساختمان‌های همجوار در صورت واجد ارزش بودن است. از سوی دیگر از تعبیه هر گونه ابنیه تاسیساتی همچون دودکش باید دوری کند و توصیه شده است تا سازنده از پوشش گیاهی در بام بنای خود استفاده کند. همچنین در بخش پیش‌آمدگی و بازشوها، پیش‌بینی تدابیری همچون قرنیز برای کف پنجره‌ها به نحوی که از لغزش آب روی نما جلوگیری کند به‌عنوان یک باید در نظر گرفته شده است. ضمن آنکه پیش‌آمدگی برخی عناصر همچون قرنیز و لبه پنجره‌ها در معبر عمومی نباید بیش از 10 سانتی‌متر باشد.
در بخش ملحقات ساختمانی نیز استفاده از علائم و نمادهایی که اشاعه‌دهنده تفکرات ضددینی و ضدفرهنگی باشد ممنوع و نصب تمامی عناصر مربوط به تاسیسات ساختمان اعم مکانیکی، الکتریکی و نظایر آن در مکان‌هایی که در معرض دید از معابر عمومی قرار نگیرد یک الزام است.
اشکالات لایحه نما
محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران با بیان اینکه ساماندهی سیما و منظر شهری پس از تاکید مقام معظم رهبری به‌عنوان یکی از اولویت‌های کاری شورای شهر قرار گرفته است، گفت: این اولویت کاری به شکل یکی از تکالیف برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران عملیاتی و در حال حاضر ضوابط نمای ساختمان به صورت یک دستورالعمل اولیه به مناطق 22 گانه شهر تهران ابلاغ شده است. این ضوابط اولیه مربوط به تک پلاک (پارسل)هایی است که در فرآیند صدور پروانه مراجعه می‌کنند و تقاضای اخذ پروانه دارند.
این در حالی است که پیش از این بحث ضوابط نمای ساختمانها به هیچ عنوان مورد بررسی قرار نمی‌گرفت و فقط به‌عنوان یکسری نقشه‌های نمادین در پیوست پرونده صدور پروانه ساختمانی بایگانی می‌شد که به معنای نقض حقوق شهروندی است. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ادامه داد: ابعاد نورگیری‌ها و فاصله پنجره‌ها تا فضاهای داخلی و... از جمله نکاتی است که در فضای داخلی ساختمانها باید رعایت شود تا براساس آن به ایجاد یک محیط زندگی مناسب و مساعد برای بهره‌برداری بهینه از فضاهای داخلی یک ساختمان کمک شود. در کنار رعایت این ضوابط داخلی ساختمان باید نسبت به رعایت اجرای یک نمای خوب هم حساسیت بیشتری وجود داشته باشد؛ چراکه براساس بیانات مقام معظم رهبری سیما و منظر شهری تاثیر مستقیمی بر سبک زندگی مردم دارد. این عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: از این رو شورای شهر تهران شهرداری را مکلف کرد تا به حوزه سیما و منظر شهری با اجرای لایحه نما ورود کند. بر مبنای این تکلیف شهرداری مکلف شد تا در فرآیند سیستمی صدور پروانه، ضوابط نما ثبت شود و در صورتی که ضوابط نمای ساختمان مورد بررسی و تصویب قرار نگرفت، پرونده صدور پروانه ساختمانی قفل شود.
این پیشنهاد از سوی شهرداری مورد قبول قرار گرفت اما در زمان عملیاتی شدن این دستور مشخص شد هیچ‌گونه ضوابط و دستورالعمل مشخصی برای این حوزه وجود ندارد. نهایتا مطالعات اولیه این ضوابط در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری انجام و برای بررسی به شورای شهر ارسال شد.
او به مشکلات تدوین ضوابط نمای ساختمانها اشاره کرد و افزود: این حوزه برخلاف سایر ضوابط ساخت‌وساز چندان سنجش‌پذیر و کمی نیست، بلکه آنچه در ضوابط نمای ساختمانها اجرایی می‌شود بیشتر بر خلاقیت و مبانی کیفی استوار است بنابراین تصمیم گرفته شد تا ضوابط این حوزه نمای ساختمان در سه بخش سلبی، ایجابی و توصیه‌ای با ذکر مصادیق آنها طراحی و تدوین شود.
سالاری با اشاره به تکلیف اجرانشده شهرداری در حوزه تدوین ضوابط سیما و منظر شهری در چند سال گذشته اظهار کرد: اشکال تکلیف تعیین شده برای شهرداری تهران از سوی شورای شهر این بود که معاونت مسوول این موضوع یعنی معاونت شهرسازی و معماری طی دوره‌ای از حوزه اصلی وظایف کاری خود خارج شده بود و بر مسائل درآمدی تمرکز کرده بود و در مقابل تدوین این لایحه بر عهده سازمان زیباسازی شهرداری قرار گرفته بود. از این رو برای انتقال این مسوولیت به حوزه اصلی خودش مدتی زمان نیاز داشتیم. او به تشکیل شورای ارتقای کیفی اشاره کرد وگفت: ماموریت اصلی این شورا ساماندهی سیما، منظر و نماهای شهری و بافت‌های تاریخی و میراثی است و ریاست این شورا بر عهده شهردار تهران است.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر با بیان اینکه ابلاغ ضوابط اولیه نمای ساختمانها به مناطق 22گانه شهرداری تهران با مشکلاتی مواجه شد، تاکید کرد: پس از ابلاغ ضوابط نمای ساختمان ذهنیتی ایجاد شده بود مبنی بر اینکه فرض شهرسازی ومعماری ایرانی -اسلامی ایجاد ساختمان‌هایی است که با کاشی‌های فیروزه ای که شبیه گنبدهای مساجد است. به همین دلیل در مناطق با یکسری نقشه‌هایی مواجه شدیم که با مفاهیم معماری ایرانی-اسلامی در تناقض بود. به همین دلیل در مناطق، کمیته نما با عضویت کارشناسان مسلط بر ضوابط شهرسازی، اساتید دانشگاه، کارشناس از کمیسیون شهرسازی و معماری شورا به‌عنوان ناظر تشکیل شد. او عنوان کرد: تدوین ضوبط نما طی یک پروسه چند ساله به مرور زمان تکمیل می‌شود؛ چراکه نمی‌توان یک نسخه برای تمام مناطق شهر ارائه داد به این دلیل که قطعا نوع مداخله و تصمیمات مدیریت شهری در مثلا منطقه 12 با مناطق دیگر کاملا متفاوت است.
