حیطه تعامل دولت با شهرداری ها در حوزه نوسازی بافت فرسوده
حیطه تعامل دولت با شهرداری ها در حوزه نوسازی بافت فرسوده
معاون وزير راه‌وشهرسازي با رونمايي از آنچه قرار است در بسته جديد دولت براي بافت‌هاي فرسوده گنجانده شود، گفت: در اين دوره خطوط‌قرمز گذشته در حيطه تعامل دولت با شهرداري‌ها در حوزه نوسازي بافت‌فرسوده كنار گذاشته مي‌شود و نقش دولت در سه محور شامل حمايت از بخش‌خصوصي به جاي دخالت مستقيم و اجرايي در پروژه‌ها، حمايت از شهرداري‌ها براي مديريت‌اجرايي و همچنين تسهيل‌گري روابط تعريف خواهد شد. در اولويت بودن توسعه دروني شهرها به جاي توسعه متصل يا منفصل و همچنين طراحي روش‌هاي متنوع تامين‌مالي پروژه‌هاي نوسازي از جمله برنامه‌هاي جديد دولت براي بافت‌فرسوده كشور است.
معاون وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد
بسته دولت برای بافت‌هاي فرسوده
خط قرمز گذشته در حیطه تعامل دولت با شهرداری‌ها را کنار مي‌گذاریم
تجربه دنیا نشان داده است توسعه درونی شهرها در قیاس با دو شکل دیگر توسعه شهری باید در اولویت باشد
معاون وزیر راه و شهرسازی در حوزه بهسازی و نوسازی بافت‌هاي فرسوده برنامه‌هاي جدید دولت را برای ایجاد تحول در این عرصه تشریح کرد.
محمد سعید ایزدی، سه محور اساسی را در این زمینه مورد تاکید قرار داد که برمبنای آن با تغییر نگرش‌ها و رویکردها در حوزه نوسازی و بهسازی، ضرورت ساماندهی و بهبود روابط فی‌مابین دولت و شهرداری و همچنین تعریف مشوق‌ها و بسته‌هاي حمایتی جدید در نوسازی بافت‌هاي فرسوده، مهم‌ترین ماموریت‌هاي دولت در دور تازه مدیریت نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده شهری است.
کیفی‌سازی واحدهای مسکونی تازه احداث، در بافت‌هاي فرسوده، تاکید ویژه‌اي است که از سوی معاون وزیر به عنوان سر فصل برنامه‌هاي کاری در دوره تازه مدیریتی در این حوزه مورد توجه قرار دارد.
متن گفت‌وگوی وی را در زیر بخوانید:
عملکرد نوسازی بافت‌هاي فرسوده در کشور به خصوص در چهارسال اخیر را چطور ارزیابی مي‌کنید؟
در حوزه عمران و بهسازی شهری کارهای مختلفی انجام شده است که به طور عمده مي‌توان در 2 حوزه اقدامات اجرایی و حوزه برنامه ریزی تقسیم شوند. اقدامات اجرایی مجموعه وسیعی از پروژه‌ها را تشکیل مي‌دهد که به شکل مستقیم یا مشارکتی در حال اجرا هستند. تلاش بر این بوده که زمینه‌هاي لازم در قالب برنامه‌هاي اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی، ابزارسازی و سایر اقداماتی که زمینه را برای حضور مردم فراهم مي‌کند مهیا شود، اما نقدی که بر این اقدام مي‌توان وارد کرد این است که حجم عملیات اجرایی به حدی شرکت‌ها و دست‌اندرکاران این حوزه در دولت را درگیر اقدامات جاری نموده که امکان تحقق ماموریت اصلی مشتمل بر سیاست‌گذاری و تسهیلگری را از مجموعه سلب کرده است.
دولت در طول سال‌هاي گذشته نتوانسته نقش اصلی خود را در حوزه بافت‌هاي فرسوده که همانا نقش سیاست‌گذاری و حاکمیتی در این عرصه است، به خصوص در حوزه تسهیلگری و نظارت، به درستی ایفا کند. به نظر مي‌رسد که دولت باید شدیدا از این امر پرهیز کند و تلاش ما هم در حال حاضر در سیاست‌گذاری‌هاي مربوط به بافت فرسوده و در سایر حوزه‌ها همین است.
سیاست درست تحت عنوان بسترسازی با مجموعه اقدامات نرم‌افزاری تعریف مي‌شود و باید به اندازه‌اي تقویت شود که بتواند بر مجموعه اقدامات سخت‌افزاری غالب شود. اقدامات سخت‌افزاری که عمدتا با رویکرد محرک توسعه انجام مي‌شود صرفا باید تلاشی باشد برای راه‌اندازی جریان نوسازی نه درگیر کردن دولت در این فرآیند. با این وجود، واقعیت آن است که ما در طول سال‌های گذشته نقش رقیب بخش خصوصی و رقیب دستگاه‌ها و نهادهایی بوده‌ایم که در این حوزه فعالیت مي‌کنند. این در حالی است که دولت باید تصدی خود را واگذار کند و از این طریق هم نهادهای بخش خصوصی را تقویت کند و هم با کم کردن حجم فعالیت‌هاي اجرایی به ایفای نقش اصلی خود در این حوزه بپردازد.
در این زمینه، برنامه‌اي هم دارید؟
در این راستا، ما سه محور را در برنامه کوتاه مدت خود قرار داده‌ایم: اولین تاکید ما، پرهیز از ورود به پروژه‌هاي بزرگ مقیاس و دخالت مستقیم توسط دولت است. ما به هیچ عنوان نمي‌خواهیم درگیر پروژه‌هايي شویم که به بخش خصوصی با هماهنگی مدیریت شهری و شهرداری‌ها سوق داده مي‌شود و به دلیل ساختار اجرايی، منابع مالی و درگیری‌هاي اجرایی دولت را از وظیفه اصلی‌اش غافل مي‌کند.
در محور دوم باید به سمت ایجاد فضای جدید و تعاملی با شهرداری‌ها برویم؛ یعنی امری که شاید باز هم در گذشته مقداری کمرنگ بوده و خط قرمزهایی وجود داشته که این فضای تعاملی ایجاد نشده است. به نظر مي‌رسد که نقش دولت یک نقش حمایتی از شهرداری باید باشد. شهرداری‌ها محور مدیریت اجرایی پروژه‌هاي بهسازی و نوسازی شهرها هستند.
باید به این سوال پاسخ دهیم که ما چقدر از شهرداری‌ها حمایت کرده‌ایم؟ آیا آن نقشی که دولت باید در حکم تسهیلگر اقدامات را در این حوزه در مقابل شهرداری داشته باشد اعمال کرده‌ایم؟
سومین محور ایجاد هماهنگی بین‌بخشی است، با توجه به ماهیت فرابخشی جریان نوسازی باید هماهنگی لازم بین دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط ایجاد شود. در واقع در سه گام، نقش تسهیلگری و نظارت دولت را تقویت کنیم. مدیریت اجرا بر عهده شهرداری و اجرا بر عهده بخش خصوصی باید در حوزه نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده قدم برداریم.
احتمال افزایش مساحت بافت‌هاي فرسوده در کل کشور وجود دارد؟
تجدید نظر در سه شاخص فرسودگی در محدوده بافت‌هاي فرسوده در دستور کار قرار گرفته است. به این علت که حتی با در نظر گرفتن سه شاخص ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌هاي بافت فرسوده مي‌بینیم که در واقع این سه نیز نسبت به یکدیگر وزن یکسانی ندارند، در حالی که ناپایداری یکی از مهم‌ترین و پرمعضل‌ترین شاخص‌ها نسبت به 2 شاخص دیگر است. آن چیزی که جان و مال مردم را تهدید مي‌کند ناپایداری است. بعد از تجدیدنظر در این شاخصه‌ها مساحت واقعی بافت فرسوده مشخص مي‌شود.
در یکی دو سال گذشته حجم ساخت‌وساز و نوسازی در بافت‌هاي فرسوده برخی شهرها از شدت سال‌هاي قبل فاصله گرفت، علت چه بود؟
علت رشد منفی نوسازی در برخی استان‌ها این است که در بحث تامین مالی نوسازی بافت‌هاي فرسوده، خود را محدود به یک روش و یک مدل کرده‌ایم و آن اعطای وام نوسازی است. این در حالی است که ما هیچ تلاشی برای خلق روش‌هاي تازه برای حمایت از مردم در نوسازی بافت‌هاي فرسوده به عمل نیاورده‌ایم. به تبع زمانی که این جریان به دولت وصل است دولت هم به تبعیت از شرایط عمومی حاکم بر جامعه در برخی موارد با کاهش حمایت‌ها رو به رو مي‌شود. بنابراین ما باید به دنبال راه‌هاي جایگزین برای حمایت از مردم در بافت فرسوده باشیم و این کاری نیست که دولت به تنهایی قادر به انجام آن باشد.
بلکه باید در این فرآیند از مشارکت بخش خصوصی بهره‌مند شویم. اینکه ما چطور مي‌توانیم از منابع داخلی خود برای مردم تسهیلات ایجاد کنیم؟ چه طور مي‌توانیم بورس را وارد این فرآیند کنیم؟ چطور مي‌توانیم از صندوق‌هاي دارای مجوز استفاده کنیم؟ این در حالی است که ما در عرصه حمایت از مردم در حوزه بافت‌هاي فرسوده تنها به سراغ یک راه حل ثابت رفته‌ایم.
بنابراین در این راستا ما تلاش خود را مي‌کنیم که در آینده‌اي نزدیک، بسته‌هاي جدید حمایت از نوسازی بافت‌هاي فرسوده را معرفی و اعمال کنیم.
مهم‌ترین الزامات نوسازی در بافت‌هاي فرسوده شهری در حال حاضر از نگاه شما چیست؟
در وهله اول باید به اصلاح رویکردها در این حوزه اقدام کنیم. از توجه صرف کالبدی به سمت توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برویم. اگر نتوانیم این رویکردها را اصلاح کنیم نمي‌توانیم پاسخگوی نیازها و درخواست‌هاي شهروندان ساکن در محدوده بافت فرسوده باشیم. دوم ایجاد شرایطی برای هماهنگی بین دستگاه‌هاي مرتبط با نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده و همکاری‌هاي بین بخشی و فرابخشی است. در این راستا، ما سه ماه فرصت داریم سند ملی نوسازی و بهسازی شهری را با اصلاحات به دولت تقدیم کنیم و بتوانیم شرایط و بسترهای نهادی، حقوقی و ابزارها را فراهم کنیم تا بتوانیم تغییرات لازم را در این حوزه به عمل آوریم.
در آن سند پیش بینی شده است که ستادی ایجاد شود تا هماهنگی‌هاي لازم بخشی و فرابخشی بین دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط به بهترین نحو ایجاد شود. به نظر من این هماهنگی‌ها است که باید بین دستگاه‌هاي مختلف درگیر در فرآیند بهسازی و نوسازی شهری صورت بگیرد و در بخش سوم هم مي‌توان گفت تعریف بسته‌هاي تشویقی است که باید به شکل واقعی و عملی وابسته به منابع پایداری باشد که بتواند ادامه پیدا کند و مردم را به ورود به عرصه نوسازی بافت‌هاي فرسوده تشویق کند.
مدیران شهری در دولت قبل همیشه از عدم تحقق تسهیلات نوسازی که دولت باید به بافت فرسوده شهر تهران اختصاص مي‌داد گلایه داشتند، آیا قبول دارید که مسکن مهر حجم قابل توجهی از تسهیلاتی را که باید به نوسازی بافت‌هاي فرسوده اختصاص مي‌یافت بلعید؟
من فکر مي‌کنم تسهیلاتی که به سمت بافت فرسوده رفته به نوبه خود کم مشکل ترین شیوه اجرای پروژه‌هاي بهسازی و نوسازی بوده است. دولت همین الان هم نسبت به این موضوع واقف است البته مرزبندی‌هايي بین تسهیلات و اولویت‌هاي تخصیص وجود داشته و من نیز این موضوع را تایید مي‌کنم، ولی جدا از تمایلاتی که بر این روند تاثیر گذاشت همه به این جمع‌بندی رسیدند که استفاده از تسهیلاتی که در عرصه بافت‌هاي فرسوده به فرآیند نوسازی کمک کند کار درستی است فقط باید دید حجم و کمیت و کیفیت آن به چه صورتی بوده است.
نکته دوم اینکه شهرداری نباید فکر کند که تنها کمک دولت به عرصه بافت فرسوده وام آن هم با شرایط گذشته است. به عقیده من در یک هم اندیشی مشترک مي‌توانیم به این نتیجه برسیم که ابعاد مختلفی که دولت باید در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده از شهرداری حمایت کند این پتانسیل‌ها هم وجود دارد. اما الان مي‌بینیم که پشتوانه‌هاي حمایتی از شهرداری فقط محدود شده به تسهیلات که این تسهیلات هم با تغییر اولویت‌ها دچار نوسان مي‌شود. مثلا زمانی‌که مسکن مهر در اولویت قرار مي‌گیرد به سمت مسکن مهر مي‌رود و موقعی که منابع کاهش پیدا مي‌کند این تسهیلات هم کاهش مي‌یابد.
من نیز با این موضوع موافقم که به‌رغم تلاش‌هاي مدیران سابق دولتی و مدیران شهرداری، تعامل مناسبی بین دولت و شهرداری در حوزه بافت‌هاي فرسوده صورت نگرفته و این تعامل در شهر تهران که همیشه برای سایر شهرها به نوعی الگو محسوب شده به شکل درستی اتفاق نیفتاده و باید این روابط اصلاح شوند.
برای تقویت و تسهیل تعامل با شهرداری برنامه‌اي دارید؟
بله، تاکنون جلساتی با مدیران نوسازی شهر تهران برگزار کرده ایم و قراری با آنها داریم که با تشکیل کارگروه‌هاي تخصصی، این تعامل را حفظ کنیم و از آنها خواسته‌ایم در این جلسات مسائل و مشکلات خود را بازگو کنند تا بتوانیم به این جمع‌بندی برسیم که در نقش دولت مي‌توانیم چه بسته‌هاي حمایتی را در ارتباط با شهرداری تعریف و اعمال کنیم. به عقیده من در عرصه تعامل با نهادهای مدیریت شهری تهران در حال ورود به یک فضای جدید هستیم که هم برنامه‌ریزی شده است و هم براساس اولویت‌ها به آنها ورود مي‌کنیم. در نهایت فکر مي‌کنم این همکاری و همیاری میان دولت و شهرداری اتفاق تازه‌اي است که نتایج بسیار خوبی را در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده به همراه خواهد داشت.
مسیر بانکی تسهیلات برای نوسازی بافت‌هاي فرسوده، الان روان است؟
مقداری روند وام‌ها به تبع در کل و نه تنها در حوزه بافت‌هاي فرسوده دچار کندی‌هايي شده بود که تلاش کردیم با مکاتباتی که انجام دادیم به خصوص با حمایت مقام عالی وزارت این روند را تسهیل کنیم و خوشبختانه تا حد قابل قبولی تسهیلات نوسازی را هم در تهران و هم در سایر شهرها در اختیار ما قرار دادند و ما این تسهیلات را به واحدهایی که در نوبت تسهیلات بودند و به ما معرفی شده بودند تزریق کردیم.
الان هم تلاش ما بر این است که بتوانیم بافت فرسوده را که عملکرد مثبتی در لیست تلاش‌هاي دولت در حوزه مسکن تاکنون داشته، ارتقا دهیم. به خصوص در زمینه اعطای تسهیلات که تلاش ما این است با تشویق و رایزنی با بانک‌هاي عامل فرآیند اعطای تسهیلات به بافت فرسوده را تسهیل و تسریع کنیم.
با توجه به اینکه هر کدام از معاونت‌هاي وزارت راه و شهرسازی ماموریت ویژه‌اي برای حوزه مدیریتی خود دارند، ماموریت ویژه شما برای بافت فرسوده چیست؟
ماموریت ویژه دولت در عرصه بافت‌هاي فرسوده، بحث کیفیت بخشی به محیط شهری با تاکید بر نقش فعال شهروندان است. باید تلاش کنیم راه‌ها و شیوه‌هايي را پیدا کنیم که بتوانیم کیفیت زندگی را در محیط شهری ارتقا دهیم.
به‌عنوان مثال، قصد داریم در آینده نزدیک رویدادی را در قالب یک جشنواره بزرگ سالانه برنامه‌ریزی کنیم که در آن تلاش بر معرفی گروه‌ها و اقدامات برتر در حوزه بهسازی و نوسازی بافت‌هاي فرسوده شهری است.
از ابعاد نرم‌افزاری تلاش ما بیشتر معطوف به فرهنگ‌سازی و ایجاد بسترهای فرهنگی برای نوسازی و بهبود فضای شهری است و از جنبه عملیاتی هم سعی مي‌کنیم با تعریف و اجرای پروژه‌هاي الگو در این مسیر اقدامات مثبتی انجام دهیم. ما در صدد هستیم این بار در اجرای پروژه‌هاي الگو، کیفیت‌ها را در اشکال واقعی به مردم نشان دهیم و آن کیفیت‌ها را به نحوی طراحی کنیم که قابل تعمیم باشد. وقتی مردم مي‌بینند کیفیتی متناسب با شرایط آنها بروز و ظهور پیدا کرده، خودشان آن را ادامه مي‌دهند. این تجربه‌اي است که در دنیا هم ثابت شده است و جای تردید در آن وجود ندارد. بنابراین تمام تلاش ما بر ارتقای کیفیت محیط شهری است با تاکید بر اصل حقوق شهروندی.
نوسازی بافت‌هاي فرسوده در جایگاه چندم اولویت‌هاي وزیر راه و شهرسازی برای بخش مسکن قرار دارد و نظر وزیر در این حوزه چیست؟
همان‌طور که مي‌دانید بنیان شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در دوره قبلی وزارت آقای دکتر آخوندی در وزارت مسکن و شهرسازی وقت، گذاشته شد.
این هم به خاطر نگاه ویژه وزیر به توسعه درونی شهرها در کنار دو شکل دیگر توسعه یعنی توسعه متصل و توسعه بیرونی بود. توسعه متصل فعالیتی است که در حال حاضر از سوی سازمان ملی زمین و مسکن و سایر دستگاه‌هاي مرتبط انجام مي‌شود که در آن بر مبنای طرح جامع شهرها و در قالب طرح‌هاي آماده‌سازی زمین گسترش تدریجی شهرها مورد بررسی و اجرا قرار مي‌گیرد. توسعه بیرونی هم که همان بحث شهرهای جدید و گسترش این شهرها است.
اما توسعه درونی امری بود که در طول سال‌هاي گذشته مورد غفلت واقع شده بود وزیر راه و شهرسازی در سال 75 با تاسیس این شرکت تلاش کرد فضای مدیریتی را ایجاد کند که بتوان برای این نوع توسعه برنامه‌ریزی صورت گیرد. تاکید وی در این عرصه هم ایجاد یک فضای متعادل بین این سه نوع توسعه است که باید توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری تبیین و تدوین شود.
اما باید این نقد را هم پذیرفت که تاکنون فضای متعادل و همگنی بین این سه شکل توسعه شهری صورت نگرفته است به عنوان مثال نباید در شهری که هنوز ظرفیت و پتانسیل و نیاز به توسعه درونی دارد تمام تلاش‌ها و تسهیلات را به سمت توسعه‌هاي بیرونی هدایت کنیم. من فکر مي‌کنم که هر سه عرصه توسعه شهری جایگاه ویژه خود را دارند، اما تجربه دنیا نشان داده است سیاست‌هاي توسعه درونی باید در اولویت قرار گیرد و در دنیا این شکل توسعه در اولویت قرار دارد.
در واقع ما نیاز به یک رنسانس شهری داریم که این رنسانس شهری حکم مي‌کند ما در برنامه ریزی‌ها و اولویت‌هاي خود در حوزه توسعه شهری تجدید نظر بکنیم. در دنیا دیگر تردیدی وجود ندارد که توسعه درونی در اولویت قرار دارد و هر چند مخالف دو شیوه دیگر توسعه شهری نیستیم، اما به نظر مي‌رسد که باید برای حفظ منابع و ایجاد سرزندگی در قلب شهرها و حفاظت از میراث شهری بحث نوسازی و بهسازی شهری در اولویت باشد. وزیر راه و شهرسازی هم بارها بر ضرورت ایجاد تحول در حوزه توسعه درونی شهرها تاکید کرده است و به این امر توجه ویژه دارد.
در بافت فرسوده، مشکل اصلی، چالش حقوقی تملک پلاک‌هاي ریز دانه است، راهکار حل این موضوع چیست؟
الان سیاست ما در این زمینه هم متفاوت است. سیاست ما در این عرصه این است که ابزارهای لازم را فراهم کنیم تا مردم در این عرصه خودشان وارد شده و خودشان عامل نوسازی باشند. ما نمي‌خواهیم زمین‌ها را از مردم بگیریم و نمي‌خواهیم مالکیت آنها را سلب کنیم، بلکه بر عکس در صدد هستیم حقوقی که مردم دارند را به آنها بازگردانیم و آنها را به ورود به این عرصه تشویق کنیم. بنابراین اساسا به دنبال فراهم کردن ابزارهای حقوقی برای اینکه راحت‌تر بتوانیم بافت فرسوده را تملک کنیم نیستیم، بلکه در صدد هستیم ابزارهای حقوقی را به منظور تسهیل فعالیت مردم و بخش خصوصی در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌هاي فرسوده به کار بگیریم. ما معتقدیم که اخراج ساکنان بافت‌هاي فرسوده از خانه‌هاي خود کاری اشتباه است و باید این را به عنوان یک اصل در فعالیت‌هاي خود ملاک عمل قرار دهیم. باید شرایطی را فراهم کنیم که شهروندان توانمند شوند و بتوانند از طریق مشارکت با بخش خصوصی به عرصه نوسازی بافت‌هاي فرسوده و محیط شهری زندگی خود وارد شوند.
