ضوابط ساخت و ساز (۸)
1-2 ضوابط خاص کاربریها
1-2-1 استثناآت
بناها و تسهیلات با هر نوع کاربری، باید با این ضوابط انطباق داشته باشند. به استثنای موارد زیر:
1) استثناآت کلی: قابل دسترس بودن اتاقهای تعمیر و ماشینآلات آسانسورها در بالا و پایین، اتاقههای تاسیسات مکانیکی، لولهکشیها و کانالهای سرویس راههای تاسیسات زیرزمینی، قفسههای برق و تلفن، اتاقهای عمومی تاسیسات و خدمات الزامی نیست.
2) استثناآت ارتش: تسهیلات ذکر شده در ذیل نیازی به قابل دسترس بودن ندارند، ولی قابل دسترس بودن آنها توصیه میشود، چون در آینده ممکن است استفاده دیگری از این بناها بشود.
الف) مسکونی افراد مجرد ارتشی، تسهیلات نگهداری و تعمیر هواپیما، وسایل نقلیه ارتشی، جایی که تمام کارها باید توسط افراد ارتشی با توانایی جسمی انجام شود و به طورکلی، تمام تسهیلاتی که فقط برای استفاده و اشتغال افراد نظامی با توانایی جسمی پیشبینی شده باشند.
ب) آن قست از تسهیلات مربوط به سربازان و دیگر کارهای نظامی و مشابه آنها که تنها برای استفاده افراد نظامی با توانایی جسمی طراحی و ساخته شده است، بجز قسمتهایی که استخدام افراد نظامی با ناتوانی جسمی – حرکتی را مجاز میداند و به جز قسمتهایی از ساختمان که مورد مراجعه و استفاده عموم باشند.
ج) مسکونی نظامیان: در مورد محل سکونت نظامیان، که در درجه اول برای نظامیان با توانایی جسمی و افراد فامیل آنهاست، حداقل 5 درصد از کل خانههای ساخته شده باید برای افراد معلول جسمی – حرکتی قابل دسترس باشند.
محوطههای عمومی مانند پیادهروها و ورودیهای مشترک باید منطبق با ضوابط طراحی برای افراد معلول باشند.
1-2-2 در سایر ساختمانهای عمومی رعایت موارد زیر الزامی است:
1-2-2-1 رستوران و چایخانه
- حداقل 5 درصد از تمام صندلیها و میزهای ثابت یا حداقل یکی از آنها (هر کدام بیشتر باشد) در رستورانها یا چایخانهها باید قابل دسترس افراد معلول باشند.
- عرض آزاد برای گذر صندلی چرخدار در صف دریافت غذا باید حداقل 90 سانتیمتر باشد.
- در سلف سرویسها، پیشخوان مسیر حرکت سینیها نباید بیش از 85 سانتیمتر از کف تمام شده ارتفاع داشته باشد.
1-2-2-2 هتلها
- کلیه هتلها تا ظرفیت 25 اتاق، باید یک اتاق قابل دسترس با سرویسهای بهداشتی و لوازم مناسب برای افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 25 اتاق اضافه، پیشبینی یک اتاق مناسب دیگر برای افراد معلول ضروری است. این اتاقها باید به طور یکنواخت در بین اتاقهای معمولی هتل توزیع گردند.
- کلیه مسافرخانهها و مهمانسراها تا ظرفیت 30 تخت باید یک تخت و یک سرویس بهداشتی مناسب برای استفاده افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 30 تخت دیگر، یک تخت با سرویس بهداشتی مناسب برای افراد معلول اضافه شود.
1-2-2-3 مراکز بهداشتی، درمان و آسایشگاهی
- حداقل یک ورودی قابل دسترس در جلو ساختمان طراحی شود. این ورودی باید در جوار یا در امتداد فضای سوار شدن مسافر به اتومبیل، با حداقل عرض 150 سانتیمتر و حداقل طول 6 متر در نظر گرفته شود.
- اتاقهای خواب قابل دسترس بیماران باید در انطباق با شرایط زیر باشند:
الف- هر اتاق خواب باید فضای آزاد مورد لزوم برای چرخیدن 180 درجه صندلی چرخدار را که دایرهای است به قطر 150 سانتیمتر، داشته باشد.
ب- هر اتاق یک نفره باید حداقل یک فضای آزاد برابر 90 سانتیمتر در دو طرف تختخواب و 100 سانتیمتر بین پای تختخواب تا دیوارها داشته باشد.
ج- در هر اتاق دو یا چند تختخوابه باید فضاهای آزاد به اندازه زیر تأمین گردد:
- حداقل 100 سانتیمتر (ترجیحاً 130 سانتیمتر) حدفاصل پایین تختخواب با دیوار مقابل.
- حداقل 90 سانتیمتر حدفاصل لبة کناری تختخواب با دیوار مجاور.
- حداقل 120 سانتیمتر بین دو تختخواب.
د- لازم است برای هر اتاق بستری و یا خواب یک سرویس بهداشتی قابل دسترس پیشبینی شود.
1-2-2-4 مراکز تجاری
- در محلی که پیشخوانهای مراجعان بیشتر از 90 سانتیمتر ارتفاع داشته و برای خرید و فروش اشیاء و همچنین بخش اجناس به مردم پیشبینی شدهاند، یک پیشخوان اضافی یا یک بخش از پیشخوان اصلی باید با حداکثر ارتفاع بین 70 تا 85 سانتیمتر بالاتر از کف تمام شده در نظر گرفته شود.
- در فروشگاهها حداقل یک مسیر پرداخت قابل دسترس پیشبینی شود. حداقل عرض این مسیر در تمام طول آن باید 90 سانتیمتر بوده و ارتفاع پیشخوان مجاور از کف تمام شده نباید در طول مسیر از 85 سانتیمتر بیشتر باشد.
1-2-2-5 کتابخانه
- کلبه فضاهای عمومی کتابخانه از جمله عناصر وابسته مانند توالتها، تلفنها و پارکینگها باید قابل دسترس باشند.
- حداقل 5 درصد با حداقل یکی از هر عنصر نیمکت ثابت، میزها یا محلهای مطالعه و همچنین فضای آزاد بین میزها باید قابل دسترس باشند.
- حداقل فضای آزاد مسیر در محل برگهدان، قفسه مجلات، یا قفسة کتابهای مرجع باید 90 سانتیمتر باشد. ارتفاع قابل دسترس از روبرو باید بین 40 تا 120 سانتیمتر، و از پهلو باید بین 15 تا 135 سانتیمتر از کف تمام شده باشد.
- حداقل عرض آزاد مسیر بین ردیف باید 90 سانتیمتر باشد.
- در کتابخانههایی که حجم زیاد کتابها اجازه تقسیم آنها را در قفسههایی با مشخصات فوق نمیدهد، استفاده از قفسههایی با ارتفاع بیشتر برای نگهداری کتاب مجاز است.
2- ساختمانهای مسکونی
عمدهترین هدف از ارائه ضوابط طراحی مسکن، به وجود آوردن شرایط استقلال فردی معلول در محیط مسکونی وایجاد زمینه برای قرار دادن معلول در کنار خانواده به عنوان یک عضو فعال، از طریق به کار گرفتن تمهیدات معماری است.
2-1 در مجتمعهای مسکونی حداقل 5% واحدهای مسکونی باید قابل استفاده برای افراد معلول طراحی شده باشد. همچنین در مجتمعهای مسکونی ساخته شده با اعتبارات کامل دولتی که کمتر از 20 واحد مسکونی دارند، حداقل یک واحد قابل دسترس برای افراد معلول باشد.
2-2 در ساختمانهای مسکونی که بر طبق ضوابط شهرداری محل میباید دارای آسانسور باشد، آسانسور و فضاهای عمومی بنا باید قابل دسترس برای افراد معلول باشد.
2-3 در ساختمانهای مسکونی که در ارتفاع کمتر از ارتفاع مندرج در بند 5-2 و با تعداد 10 و بیش از 10 واحد مسکونی ساخته میشوند، باید حداقل سطح همکف در مشاع، قابل دسترسی افراد معلول باشد.
2-4 مسکن قابل دسترس
در واحد مسکونی قابل دسترس باید ضوابط زیر رعایت شده باشد:
2-4-1 ورودی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-1 این ضوابط باشد.
2-4-2 راهرو واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.
2-4-3 بازشوهای واحد مسکونی (در و پنجره) باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.
2-4-4 راهپله واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-4 این ضوابط باشد.
2-4-5 سطح شیبدار در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-5 این ضوابط باشد.
2-4-6 دستگردها در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-6 این ضوابط باشد.
2-4-7 آسانسور در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-7 این ضوابط باشد.
2-4-8 حداقل یک فضای بهداشتی (حمام، توالت و دستشویی) باید مطابق بند 4-1-8 این ضوابط باشد.
2-4-9 کنترلهای الکتریکی و مکانیکی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-11 این ضوابط باشد.
2-4-10 برای هر واحد مسکونی قابل دسترس باید حداقل یک واحد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول با مشخصات ذیل در نظر گرفته شود:
2-4-10-1 مسیر پیادة قابل دسترس از محوطه پارکینگ تا ورودی واحد مسکونی باید مطابق با بندهای 1-1 و 1-2 باشد.
2-4-10-2 حتیالامکان حدفاصل بین پارکینگ و منزل برای محافظت فرد معلول سرپوشیده شود.
2-4-10-3 ابعاد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول باید 5/3×5 متر باشد.
2-4-10-4 حداقل ارتفاع آزاد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول 40/2 متر باید باشد.
2-4-11 آشپزخانه در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید دارای شرایط زیر باشد:
2-4-11-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتیمتر باید به گونهای طراحی شود که تمام وسایل آشپزخانه برای شخص با صندلی چرخدار از روبرو و یا از پهلو قابل دسترس باشد.
2-4-11-2 حداقل سطح کاری با عرض 75 سانتیمتر و ارتفاع بین 75 تا 85 سانتیمتر، با فضای آزاد برای قرارگیری پا به عمق 40 سانتیمتر و ارتفاع 65 تا 70 سانتیمتر، باید در آشپزخانه در نظر گرفته شود.
2-4-11-3 ارتفاع قفسههای زیر ظرفشوها باید 70 تا 85 سانتیمتر از کف و قابل برداشتن باشد (شکل 44).
2-4-11-4 زیر ظرفشوها نباید سطوح نوک تیز و ساینده وجود داشته باشد. لوله آب گرم و لوله تخلیه آن، در زیر ظرفشو باید با پوشش عایق پیشبینی شود.
2-4-11-5 لولههای آب و فاضلاب باید به نحوی نصب شوند که ارتفاع ظرفشو از کف 75 سانتیمتر باشد.
2-4-11-6 زیر ظرفشو باید فضایی آزاد برای قرارگیری پا به ارتفاع حداقل 65 سانتیمتر و عمق حداقل 45 سانتیمتر بدون مانع وجود داشته باشد و عمق سینک ظرفشویی نباید بیش از 16 سانتیمتر باشد.
2-4-11-7 ارتفاع قفسههای قسمت پایین باید حداکثر 80 سانتیمتر از کف باشد. حداکثر ارتفاع پایینترین طبقه قفسههای فوقانی 120 سانتیمتر باشد.
2-4-12 فضاهای زندگی، غذاخوری، خواب و ایوان در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید قابل دسترس برای این افراد (دارای فضای آزاد به ابعاد 140×140 سانتیمتر جهت قرارگیری، عبور و استفاده از وسایل) باشد.
2-4-13 انباری شامل قفسهبندیها، طبقهها، گنجهها و کشوهاست که باید طبق ضوابط زیر برای افراد معلول قابل دسترس باشند:
2-4-13-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتیمتر باید به گونهای طراحی شود که کلیة قستهای انباری برای فرد با صندلی چرخدار از روبرو یا از پهلو قابل دسترس باشد.
2-4-13-2 ارتفاع دستیابی از روبرو به وسایل داخل انباری بین 40 تا 120 سانتیمتر و از پهلو بین 25 تا 135 سانتیمتر باشد.
2-4-13-3 ارتفاع محل رخت آویز از کف 140 سانتیمتر باشد.
مقررات ملي ساختمان
مبحث 3 مقررات ملي ساختمان (حفاظت ساختمانها در مقابل حريق):
مجلد سومين مبحث مقررات مذكور تحت عنوان (حفاظت ساختمانها در مقابل حريق) ابلاغ ميگردد تا به عنوان مرجع برنامهريزي در زمينه ايمني ساختمان و حفظ جان انسانها از خطر آتش سوزي مورد استفاده شهروندان حوزه شمول مقررات ملي ساختمان قرار گيرد.
براساس ضوابط اين مبحث و به هنگام بررسي نقشههاي معماري، راههاي خروج اصلي، كافي و بدون مانع لحاظ گردد تا درصورت بروز حريق درآن ساختمان، خروج به موقع ساكنان به راحتي ميسر گردد.
مبحث 15 مقررات ملي ساختمان (آسانسورها و پله برقي):
دراجراي ماده 34 قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان، پانزدهمين مبحث مقررات ملي ساختمان تحت عنوان «آسانسورها وپله برقي» در4 فصل و 6 پيوست، بيانگر حداقل ضوابط لازم براي بهرهبرداري ايمن و بهينه از آسانسور، پله برقي، پيادهرو متحرك متضمن راهكارهاي طراحي و انتخاب مناسب به لحاظ موقعيت، تعداد، نوع، سرعت، ظرفيت و قابليت بهرهبرداري و ارائهدهنده مقررات لازم براي ارتقاء كيفيت اجراي آنها همراه با نمونه اطلاعات فني آسانسور، جداول استاندارد ابعادي آسانسور، نحوه محاسبه تعداد و ظرفيت آسانسورها، نقشهها و اطلاعات تكميلي علايم و نشانهها و بالاخره معرفي منابع معتبر بينالمللي جهت اطلاع شهرداريهاي مناطق، مراجع صدور پروانه و كنترل و نظارت بر اجراي ساختمان، مجريان ساختمانها، صاحبان حرفههاي مهندسي ساختمان و بالاخره مالكان و كارفرمايان حوزه شمول مقررات ملي ساختمان و ضوابط و مقررات شهرسازي، ابلاغ ميگردد تا در مواردي كه ساختمان طبق ضوابط و مقررات صدور پروانه، مستلزم اجراي سطوح ارتباطي ميباشد مراتب مبحث فوق در زمينه طراحي، محاسبه، اجرا، بهرهبرداري و نگهداري از سطوح موصوف ملاك عمل قرار گيرد.
عليهذا شايسته است مهندسين ناظر طي گزارشات مرحلهاي، چگونگي اجراي امر را حسب مورد گزارش نموده و شهرداري منطقه نيز در اجراي بخشنامه شماره 77010602/811 مورخ 29/6/77 و قبل از صدور گواهي پايان ساختمان مراتب را با شركت بازرسي كيفيت واستاندارد ايران هماهنگ نمايند. (81006794/80-29/4/81)
مبحث 19 مقررات ملي ساختمان (صرفهجويي در مصرف انرژي):
در جهت اجراي مبحث 19 مقررات ملي ساختماني ايران (صرفهجويي در مصرف انرژي) كه طي بخشنامه شماره 3516/80 مورخ 5/4/80 ارسال شده است موارد به شرح زير در مناطق 1 و2 و3 و 4 و 5 و22 اجرا ميگردد.
1- از تاريخ 1/4/80 مقررات مبحث فوق جهت ساختمانهاي گروه ج و د موضوع آييننامه اجرايي قانوني نظام مهندسي و كنترل ساختمان الزامي ميگردد، مقتضي است مراتب فوق در دستور نقشه صادره به طور شفاف منعكس گردد.
2- در ارائه نقشههاي معماري بايستي دتايل جدارههاي خارجي و پنجرهها و ....با اشل 1:50 ارائه گردد. (همراه با جدول ضرايب تبادل حرارتي)
3- مهندسين مكانيك نيز بايستي در طراحي سيستمهاي گرمايش و سرمايش ساختمان رعايت مبحث فوق را نموده و همچنين در ارتباط با دتايلهاي اجرايي ارائه شده درنقشههاي معماري، جداول ضرايب نهايي تبادل حرارتي و برودتي را تهيه و توصيههاي لازم را در نقشهها قيد و تاكيد نمايند.
4- مجلد «دستورالعمل اجرايي در مورد چگونگي بهينه سازي و صرفهجويي فرآوردههاي نفتي در ساختمان» به پيوست ارسال ميگردد تا درصورت نياز در اختيار مهندسان طراح قرارداده شود.
5- در جهت كنترل اجراي مقررات فوق و با توجه به فلوچارت پيوست لازم است مهندسين ناظر در دو مرحله (پايان سفت كاري و قبل از اتمام نازك كاري و اجراي نما) رعايت مفاد مبحث فوق را گزارش نموده و بازرسي فني منطقه نيز صحت انجام موارد فوق را گواهي نمايد، بديهي است در صورت عدم اجراي عايقكاري با متخلف برابر مقررات برخورد قانوني صورت خواهد گرفت.
6- شهروندان و مهندسان طراح ميتوانند مسايل و مشكلات مربوط به مبحث 19 مقررات ملي ساختمان و همچنين دتايلهاي مرتبط را راساً با سازمان بهينه‌سازي مصرف سوخت كشور از طريق مراجعه مستقيم و يا از طريق شماره تلفنهاي 42 و 22045841 هماهنگ و مرتفع سازند. (81004747/80-30/3/81)
