زیباترین مساجد ایران-بخش دوم-مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله ساخته شده در( ۱۶۰۲ - ۱۶۱۹ میلادی) یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان است که در دوران صفویه بنا شده‌است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده‌است. مسجد شیخ لطف‌الله به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده‌است. این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو و در همسایگی مسجد امام واقع شده‌است. این مکان مذهبی برای تجلیل شیخ لطف‌الله المیسی بنا گردیده و سالانه گردشگران زیادی را جذب خود می‌کند. به منظور تجلیل ازاو مسجد شیخ لطف‌الله برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و وجه تسمیهُ مسجد مزبور به نام شیخ لطف‌الله از همین جهت است. شیخ لطف الله 6 سال قبل از در گذشت شاه عباس اول وفات یافت.مسجد شیخ لطف‌الله داراى گنبدى است که از درون و بیرون با کاشى‌‌کارى‌هاى زیبا پوشیده شده است. این گنبد روى چندین تاق کنگره دار مرتفع استوار است و با آیات قرآنى آراسته شده است.در فراز مسجد شیخ لطف‌الله دایره‌اى وجود دارد که داراى منافذى است که با تزیینات فلزى آراسته شده است و براى روشنایى و تهویه به کار مى‌رود.این گنبد به نقوش اسلیمى بسیار ظریفى تزیین شده که در قشر خارجى به یک ستاره هشت‌گوش ساخته شده از کاشى‌هاى معرق رنگارنگ منتهى مى‌شود.قلّه آن نیز به کلاهکى منتهى مى‌شود که با کره‌هایى منظم تزیین شده است، محراب از یک طاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمى نقش بسته است.این طاق کنگره‌دار از داخل داراى مقرنس‌هاى صدفى شکل است که در انتهاى آن به نقوش گیاهى زیبایى آراسته شده است.مسجد شیخ لطف‌الله از لحاظ زیبایى نقوش و اسلیمى هاى به کار رفته در آن بى‌نظیر به شمار مى‌آید.در سال 1307 با توجه به طرح‌های اصلی و کاشی‌های موجود نسبت به مرمت سردر و گنبد اقدام شد. کتیبه نمای خارجی گنبد نیز نشان دهنده تعمیراتی است که توسط اداره باستان‌شناسی در سال 1315 انجام شده است.در جلوی مسجد حوض 8 ضلعی زیبایی قرار داشته که در سال‌های 1316 تا 1318 برداشته شده است. در این زمان پوشش کف گنبد خانه از جنس گچ بوده و پنجره‌های چوبی منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین می‌کرده است.محراب مسجد شیخ لطف الها از شاهکارهاى بى‌نظیر هنر معمارى و از زیباترین محراب‌های است که در مساجد دیگر اصفهان مىتوان مشاهده کرد.
.jpg)
نمایی از مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان
.jpg)
پیشینه طراحی مسجد
طرح این مسجد در زمانی که نقشه چهار باغ و باغ هزارجریب به مرحله اجراء درآمد ریخته شد و در دورانی که معماری صفویه به شکوفایی رسیده بود مورد بهره برداری قرار گرفت. ساخت این مسجد در نیمه اول قرن یازده هجری، در سال ۱۰۱۱ هجری قمری (۱۶۰۲ (میلادی)) و به فرمان شاه عباس اول آغاز شد و در سال ۱۰۲۸ هجری قمری (۱۶۱۹ (میلادی)) به پایان رسید. ساخت این مسجد هجده سال به طول انجامید. معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی، پسر استاد حسین بنا اصفهانی بوده‌است. این مسجد بر خرابه‌های مسجدی که قبلاً در آن محل بوده ساخته شد. مسجد شیخ لطف‌الله به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، نامیده شده‌است. شیخ لطف الله یکی از علمای بزرگ دوره صفوی بود. وی از اهالی جبل عامل لبنان بود که مانند شیخ بهایی و برخی علمای دیگر توسط شاه عباس از لبنان به ایران مهاجرت نموده و ابتدا در مشهد و قزوین و پس از آن در اصفهان ساکن شد. از آنجا که حکومت صفوی، حکومتی مذهبی بود و به اسلام و به خصوص مذهب تشیع بسیار بها می‌داد، علمای آن را نیز تکریم می‌کرد. از سوی دیگر شیخ لطف الله پدر زن شاه عباس بود. از این رو در محل زندگی شیخ، مسجد و مدرسه‌ای به نام او ساخته شد که در این محل به تدریس دروس فقهی و جلسات دینی اشتغال داشت. شیخ بنا به استفتای خود که برگزاری نماز جمعه در غیاب امام زمان را مجاز می‌شمرد، به اقامه نماز جمعه در این مسجد می‌پرداخت و مقلدان او نیز به او اقتدا می‌نمودند.
.jpg)
ساختمان مسجد
تزئینات کاشی‌کاری آن در داخل از ازاره‌ها به بالا همه از کاشی‌های معرّق پوشیده شده‌است. مسجد شیخ لطف الله یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو واقع شده‌است. شماری از کاشیکاری‌های معرق درون و بیرون گنبد و کتیبه‌های خط ثلث آن به خط علی‌رضای تبریزی عباسی است. این مسجد به علت اینکه نه دارای مناره‌است و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله می‌خورد، غیر طبیعی است. عدم وجود شبستان و صحن ورودی، این مسجد را به مقتضیات تقارنی میدان نقش جهان (قرار گرفتن مسجد رو به روی عمارت عالی‌قاپو) که در نهایت منجر به این مسئله شده‌است که نتوان صحنی یا حیاطی رو به قبله که برای نمازگزاری استفاده شود، برای آن طراحی کرد. سر در معرق آن تا پایان سال ۱۰۱۱ قمری هجری ساخته و پرداخته شده واتمام ساختمان و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری بوده‌است. کتیبه سر در آن به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال ۱۰۱۲ هجری است، معمار و بنای مسجد استادمحمدرضا اصفهانی بوده‌است که نام او در داخل محراب زیبای مسجد در دو لوحه کوچک به این شرح ذکرشده عمل فقیر حقیر محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بنا اصفهانی ۱۰۲۸ خطوط و کتیبه‌های داخل مسجد کار علیرضا عباسی خطاط بسیار مشهور زمان شاه عباس و باقر بنا خوشنویسگمنام آن دوره‌است که نمونه خط ثلث او با خط علیرضا عباسی برابری می‌کند. داخل و خارج گنبد بی‌مانند این ابنیه که از زیباترین گنبدهای جهان به شمار می‌رود، از کاشی‌های معرّق نفیس پوشیده شده‌است. باستان‌شناسان خارجی عظمت معماری این مسجد را ستوده‌اند. استفاده از نور طبیعی و رنگ‌های زیبا همه و همه از جمله ویژگی‌های چشمگیر این بناست. شیخ لطف‌الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از اهالی جبل عامل یعنی لبنان امروزی بوده‌است که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید و به منظور تجلیل از او این مسجد برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و نام مسجد مزبور به شیخ لطف‌الله از همین جهت است. سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.جلو خان مسجد با عقب نشستگی از بدنه شرقی میدان آغاز می‌شود. بعد از عبور از چهار پله به محوطه سردر می‌رسیم. قسمت پایینی دیوارهای این محوطه باسنگ مرمر زرد پوشیده شده‌است، سکوهای بزرگ کناری هم از همین نوع سنگ هستند. در ورودی مسجد به صورت دو لنگه‌است که از چوب چناریک‌پارچه ساخته شده‌اند و پس از گذشت چهارصد سال هنوز پابرجا هستند. در جلوی مسجد حوض ۸ ضلعی زیبایی قرار داشته که در سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ خ برداشته شده‌است. در این زمان پوشش کف گنبدخانه از جنس گچ بوده و پنجره‌های چوبی منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین می‌کرده‌است.
.jpg)
.jpg)
جهت بنا نسبت به قبله
یکی از ویژگی‌های این مسجد چرخش ۴۵ درجه‌ای است که با محور شمال-جنوب دارد که در اصطلاح، پاشنه نامیده می‌شود. علت وجودی این چرخش این است که در معماری ایرانی-اسلامی، مساجد به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کاربر هنگام ورود به است و خواه و ناخواه در ورودی مسجد به سمت مشرق میدان خواهد بود، اگر بنا بود مسجد را نیز به همین جهت می‌ساختند کار جهت یابی از لحاظ قبله مختل می‌شد. در اینجا با ایجاد یک راهرو که از ابتدای مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست می‌چرخد بر این مشکل فائق آمده‌اند یعنی اگر چه ساختمان مسجد در مشرق است و از نمای خارجی آن چنین بر می‌آید که دیوار جبهه آن در جهت شمال به جنوب است لکن در همین محراب دیوار بنا شده که به سوی قبله‌است و وقتی به عظمت این فکر پی می‌بریم که در بیرون مسجد اثری از کجی و زاویه به چشم نمی‌خورد، اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن نسبت به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن، جهت یا زاویه مخالفی نشان نمی‌دهد. این مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شده‌است و به همین دلیل این بنا فاقد مناره (جهت اذان گفتن) است.
.JPG)
محراب مسجد
یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری را در محراب مسجد می‌توان مشاهده کرد. در این محراب کاشی کاری‌های معرّق و مقرنس‌های بسیار ظریفی به چشم می‌خورد و همچنین دو لوح داخل محراب وجود دارد که عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهان» روی آن حک شده‌است. کتیبه‌های دیگری نیز به خط علیرضا عباسی در اطراف محراب دیده می‌شود که روی آن‌ها روایتی از پیامبر اکرم و امام ششم [ع] نقل شده‌است. علاوه بر این روایات، اشعاری نیز روی کتیبه‌ها نوشته شده که بنا به اظهار کارشناسان سرایندة آن‌ها "شیخ بهایی" دانشمند و شاعر دورة صفوی است. خطّاط این کتیبه‌ها نیز باقر بنّا است. محراب به خاطر رنگ تمیز و صافش، همچنین ترکیبات و خطوط هماهنگش بسیار گیراست. محراب از یک تاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمی نقش بسته‌است
نمایی از محراب مسجد
معرقاین تاق کنگره‌دار از داخل دارای مقرنس‌های صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش گیاهی زیبایی آراسته شده‌است.
وجه تسمیه مسجد
نامگذاری این مسجد به مناسبت نام امام جماعت آن یعنی شیخ لطف الله بن عبدالکریم بن ابراهیم که در زمان سلطنت شاه عبّاس به علل مذهبی از میس یکی از قرای جبل عامل یعنی جبل لبنان حالیه به ایران کوچ کرده و ابتدا در مشهد مقدّس اقامت گزید و در آنجا پس از استقاضه از محضر علمای ارض اقدس از جمله ملّا عبدالله شوشتری، از جانب شاه عبّاس بزرگ به خدمت آستانة رضوی درآمد و تا تاریخ فتنة ازبکان و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر مقیم بود، سپس از شرّ ایشان به قزوین پناه جست و در آنجا به کار تدریس مشغول شد؛ شاه عبّاس او را از قزوین به اصفهان آورد و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری در جنب میدان نقش جهان مدرسه و مسجدی را، که هنوز هم به نام او شهرت دارد، برای محلّ تدریس و اقامت و امامت وی پی نهاد و انجام این کار تا ۱۰۲۸ هجری قمری طول کشید و در حین اتمام همین ساختمان بود که شاه عبّاس در قسمت جنوبی میدان نقش جهان، که اکنون به نام میدان امام شهره‌است، طرح انشاء جامع اعظم پادشاهی یعنی مسجد شیخ لطف الله را ریخت. بعد از آن که مسجد شیخ لطف الله برای نمازگزاری او مهیّا گردید
.jpg)
نمایی از داخل گنبد مسجد
علی رضا عبّاسی خطّاط و خوش نویس اوّل مسجد شیخ لطف الله
کتیبة سردر مسجد و دو کتیبه بزرگ کمربندی داخل گنبد، که در قسمت پایین گنبد به خطّ ثلث سفید بر زمینة کاشی لاجوردی معرّق جلب توجّه می‌کند، به خط زیبای علیرضا عباسی است که از مشهورترین ثلث نویسان زمان پادشاهی شاه عبّاس اوّل به حساب می‌آمد. در انتهای کتیبة کمربندی اوّل، که شرح آداب ورود به مسجد از قول پیامبر اسلام (ص) است، نام علی رضا چنین آمده‌است: "کتبها علی رضا العبّاسی فی ۱۰۲۵" در انتهای کتیبة کمربندی دوّم نیز، که مشتمل بر تمام آیات سورة جمعه و سورة نصر است، عبارت ذیل نوشته شده‌است: "کتبها علی رضا العبّاسی غفر الله ذنوبه
.jpg)
