سنگهای ساختمانی و ویژگیهای آنها 

با سرعت گرفتن  روند ساخت ساختمان های مجلل در کشورمان ، تغییرات وسیع و گرایش به نماهای فاخر و گاه عجیب و غریب در نمای ساختمان ها هم پدید آمده و شاکله ی شهری را تغییر داده است .تغییر در سیمای ظاهری شهر گرچه بر هویت شهر تاثیر گذار است ، چنانچه به صورت همه گیر و طبق استاندارد اتفاق افتد، به نمای کلی شهر ضربه وارد نمیکند .ولی متاسفانه آنچه اکنون میبینیم نوعی سر درگمی و بی سامانی در آراستن نماها است.
یکی از مصالحی که کاربرد آن در این روزها به وفور در نمای ساختمان ها مشاهده میشود ، سنگ است .سنگ از دید معماری و زیبا شناسی ، بنا را سنگین ، شکیل و دارای انسجام میکند و به ساختمان های شهر هویت معناداری می بخشد.البته اگر در مجاورت بنای مورد نظر ، نماهای دیگر نیز به همین گونه آراسته شوند ، جای بسی خوشبختی است.
سنگ از مصالحی است که با توجه به آلودگی های شهری ، دیر تر از بقیه مصالح کثیف میشود و تمیز کردن آن هم نسبت به مصالح دیگر ، کار ساده تری است .سنگ های طبیعی از دوام و زیبایی قابل توجهی برخوردارند و همین امر آنها را از سنگ های مصنوعی مانند سرامیک ، کامپوزیت و سایر مصنوعات متمایز میکند .سنگ های موجود در نمای بنا باید متراکم و دارای ساخت و بافت یکنواخت باشند ، از بلور های ریز تشکیل شوند و درجه خلوص آنها تا حد امکان زیاد باشد.در سطوح و خطوط مرئی سنگ نباید لب پریدگی وجود داشته باشد و شکل کلی سنگ باید طوری باشد که از شکل و ظاهر دیوار تبعیت کند.
در مورد سنگ های نما ، ضریب انبساط حرارتی کانی های مختلف سنگ و همچنین ملات پشت آن باید در یک حدود باشد تا از خرد شدن سنگ و جدا شدن آن از ملات جلوگیری به عمل آید .میزان رنگ پریدگی سنگ های تزیینی نمای بیرونی ساختمان بر اثر آفتاب و هوازدگی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است که باید مورد توجه قرار بگیرد. در به کار بردن مصالح برای نمای ساختمان باید میزان دوام آنها را سنجید و نباید تنها با هدف صرفه جویی در هزینه به استفاده از هر کالای بی دوامی اقدام کرد، زیرا در این صورت پس از گذشت مدتی دوباره باید هزینه ای گزاف برای تعویض آن متحمل شد.
سنگ تزیینی چیست؟
سنگ تزئيني، سنگي است طبيعي كه در اندازه مشخص انتخاب، تراش و يا برش خورده باشد. به معناي وسيع كلمه، اصطلاح سنگ تزئيني شامل سنگها در هر شكل مي باشد كه به طور مستقيم و پس از برش، سائيده شدن و صيقل كاري در نماهاي داخلي و خارجي ساختمانها به  كار مي روند.
سنگهاي تزئيني از نظر سنگ شناسي به يكي از گروههاي سنگ آذرين، دگرگوني و يا رسوبي اختصاص دارند و شامل انواع مرمر، مرمرميت، چيني، كنگلومرا، تراورتن، ماسه سنگ، گرانيت، ديوريت، سينيت، گابرو و بعضي موارد كم اهميت تر مي باشند.
ویژگی های فیزیکی سنگ های تزیینی:
● سختي
دامنه سختي سنگهاي تزئيني بسيار زياد است. اين دامنه از پائين ترين درجه سختي(تالك) گرفته تا به بالاترين درجه سختي(سنگ گرانيت كه حتي از فولاد نيز سخت تر است) مي رسد. ميزان سختي در قيمت تمام شده سنگ موثر است.عموماً‌هر چه سنگ سخت تر باشد، استخراج، برش و صيقل كاري قطعات آن ،زمان و هزينه بيشتري را در بر خواهد داشت.
● رنگ
رنگها هر كدام زيبايي و جلوه اي خاص به اشياء مي دهند و مسلماً بشر در انتخاب خود، علاوه بر استحكام، خاصيت و سهولت كاربرد، به ظاهر امر نيز توجه خاص مبذول مي دارد. ساختمانها به جهت رنگ نماي بيرون آنها، به زيبايي شهر مي افزايند. در اين خصوص معمولاً رنگهاي روشن بر رنگهاي تيره و كدر برتري دارند. ناگفته نماند كه رنگ نماي بيرون ساختمانها كه ناشي از نوع مصالح بكار گرفته شده (سنگي و يا غيرسنگي) مي باشد، خود تحت تأثير عوامل جوي قرار دارد. آب باران مي تواند كانيهاي موجود سنگ نما را تحت تأثير شيميايي قرار داده و رنگ آن را تغيير دهد.
● ميزان تخلخل
در اثر نفوذ آب باران به داخل حفره هاي سنگ (اين حفره ها خود غالباً تحت اثر شيميايي محلولهاي طبيعي  بر روي بعضي از كانيهاي موجود در سنگ به وجود مي آيند) و انجماد آن در هواي صفر درجه زمستان، آبي كه به داخل خلل و فرج سنگ (و يا بعضاً به پشت سنگ نما) نفوذ مي نمايد، منجمد شده و موجب مي گردد كه در سنگ تركهاي عمده اي ايجاد گردد. اين تركها به مرور زيادتر شده تا اينكه موجب افتادن تمام و يا قطعه اي از سنگ نما مي گردد.
●مقاومت
مقاومت سنگ، تحت تأثير عوامل مختلفي از قبيل هوازدگي، سرما، گرما و آتش سوزي، دائماً تغيير  مي يابد. همچنين عوامل مربوط به هوازدگي بعضاً شيميايي مي باشند. اين عوامل مي توانند گازهايي نظير SO2 ،O2  و  CO2باشند. در شهرها كه حضور چنين گازهايي به وفور در هوا وجود دارند، سنگهاي نماي ساختماني بيشتر تحت تأثير آنها مقاومت خود را از دست مي دهند. برخي عوامل هوازدگي (نظير انجماد و ذوب آب داخل حفره هاي سنگ، خاصيت رنگبري و اثر گرمايي نور خورشيد) به صورت فيزيكي سنگ را تحت تأثير قرار مي دهند. لازم به توضيح مي باشد كه عوامل هوازدگي شيميايي و فيزيكي تواماً عمل مي كنند و غالباً سبب تغيير رنگ، شكسته شدن و جدا شدن سنگ از بنا مي شوند. اضافه مي شود كه سنگهاي آهكي در مناطقي كه بارندگي زياد بوده و میزان رطوبت بالاست و گازكربنيك موجود در فضا بيش از اندازه باشد، براي نماي خارجي ساختمانها چندان مناسب نمي باشد(بويژه انواع تراورتن ها).
رده بندی علمی سنگ های تزیینی:
● سنگهاي آهكي يا دولوميتي
سنگهاي آهكي عمده سنگهاي ساختماني و تزئيني را تشكيل مي دهند. خصوصيات بارز آنها به طور خلاصه عبارتند از: سختي مناسب، قابليت ساب و برش بالا، تنوع رنگها، مقاومت خوب، قابليت استخراج آسان.
● تراورتن (Travertine)
تراورتن ها محصول چشمه هاي آهك ساز قديمي هستند. از بين آنها، تراورتن هاي سفيد كه رگه هاي رنگي و خلل و فرج يكنواخت داشته باشند، از مرغوبيت بيشتري برخوردارند. تراورتن هاي كرم رنگ كه ناشي از وجود رنگينه هاي (Pigments) پراكنده اكسيد آهن در متن سنگ مي باشند، از مرغوبيت كمتري برخورداند. تراورتن هاي رنگي كه بر حسب درصد آلودگي به رنگينه هاي اكسيد آهن به رنگهاي قرمز، گردويي، ليمويي و غيره ديده شوند و داراي نقشهايي كه ناشي از اختلاف ميزان آلودگي اكسيدآهن در لايه هاي مختلف تراورتن مي باشد، ظاهر بسيار زيبا و جذابي دارند. به طور كلي، در بازارهاي جهاني، تراورتن هاي رنگي در شرايط فعلي داراي قيمت و بازار مناسبي مي باشند.تراورتن به دليل داشتن مقاومت قابل قبول، برش
پذيري و صيقل پذيري ايده آل، شرايط استخراج ايده آل، زيبايي ظاهر، وجود تخلخل جهت چسبيدن كامل به ملات و خصوصاً ارزان بودن نسبت به ساير سنگها، از جمله پرمصرف ترين سنگهاي ساختماني به شمار مي رود.

10نمونه ای از تصاویر سنگهای تراورتن:

مرمر (Marble)
مرمرها نيز نظير تراورتن در نتيجه عملكرد چشمه هاي آبگرم آهك ساز، به وجود مي آيند. معمولاً مرمر به صورت لايه هايي در ميان لايه هاي تراورتن ديده مي شود. در فرايند عملكرد چشمه هاي آبگرم، اگر افت دماي آب كند باشد، آراگونيت و اگر افت دما به تندي صورت گيرد، تراورتن تشكيل مي گردد. در ايران به سنگي كه از آراگونيت حاصل مي شود، مرمر گفته مي شود كه نام تجاري انواع رنگي آن انيكس مي باشد. مرمر حاوي رنگهاي سبز، ليمويي، زرد و غيره است كه پس از سايش به صورت يك سنگ تزئيني لوكس جلوه مي كند. * زمينه هاي مصرفي عمده مرمر عبارتند از پوشش ديوار سرويسهاي لوكس، دكوراسيون داخلي ساختمان، مجسمه سازي و ميزهاي سنگي.
در ايران معادن اسفند و تلنگويه سيرجان، ده رستم كرمان، آب باريك، ،زرشهر، عباس آباد جلفا و چند معدن ديگر از جمله معادن بالقوه در كشور مي باشند. در حال حاضر دورك يا بورق و سفيدكوه استان يزد و معدن موته، به صورت فعال مورد
 بهره برداري قرار دارند.
● گرانيت ها (Granite)
گرانيت ها از جمله سنگ هاي آذرين هستند كه در دهه های اخيردر بازارهاي جهاني به عنوان يك سنگ تزئيني لوكس و گران قيمت مطرح گرديده اند. اين نوع سنگها از نظر سختي زياد، شفافيت و زيبايي خيره كننده حائز اهميت مي باشند. گرانيت هايي كه فاقد آثار آلتراسيون بوده و تحت تأثير پديده هاي تكتونيكي و به ويژه ميكروتكتونيك قرار نگرفته، و نيز به لحاظ رنگ جذابيت لازم را داشته باشند، به عنوان سنگهاي تزئيني و نما مطرح هستند. لازم به توضيح است كه برش و سايش گرانيت ها، در مقايسه با سنگهاي آهكي بسيار مشكل تر و هزينه برتر بوده، به طوري كه فقط ديسكها و سنگ سابهاي ويژه قادر به برش و سايش آنها مي باشند.
گرانيت هاي روشن ، قرمز و صورتي، به دليل رنگ خود بسيار با ارزش هستند. گرانيت هاي قرمز ناحيه خوي در آذربايجان غربي، نمونه بارز اين نوع از گرانيت ها مي باشند.  گرانيت هاي خاكستري رنگ، بر حسب درجه تيرگي و روشني و اندازه   دانه ها (كانيها)، داراي مرغوبيت متغيري هستند. گرانيت هاي شيركوه در يزد و الوند در همدان داراي طيف گسترده اي از انواع گرانيت ها، با رنگها و بافتهاي مختلف هستند.
بيشتر گرانيت ها سخت و چگال هستند و به اين ترتيب جزو مصالح بادوام ساختماني قرار مي گيرند . در برابر نفوذ آب و اثر ضربه مقاومند و محيط هاي صنعتي را به خوبي تحمل مي نمايند . ظاهر گرانيت متأثر از كار انجام شده برروي سطح نهايي آن است كه ممكن است چكشي ، كلنگي ، تيشه اي يا صيقلي باشد . بهترين نماي سنگ گرانيت حالت صيقلي آن است كه زيبايي رنگ و انعكاس كريستال هاي آن را نمايش مي دهد . سطح گرانيت بر اثر حرارت و تفاوت ضريب انبساط و انقباض بين اجزاي كريستالي مختلف آن به صورت سوخته در مي آيد . استفاده تلفيقي از گرانيت صيقلي و سوخته در ساختمان به علت تضاد ، زيبايي جالبي پديد مي آورد. در ايران معادن بسياري وجود دارد كه سنگ هاي گرانيت با رنگ هاي مختلف از آنها استخراج مي شوند .سنگ گرانيت به علت هزينه سنگين استخراج ، برش و صيقل ، نسبتاًگران است به همين دليل بيشتر در نماي ساختمان هاي مهم به كار برده مي شود . از اين سنگ براي كف سازي ، پياده روسازي و راه سازي نيز استفاده مي گردد.

گردآورنده: خانم مهندس چکش کار