معماری هایتک و اکو تک
معماری هایتک و اکو تک
در سال 1971، دو معمار جوان ایتالیایی تبار به نام‌های ریچارد راجرز ساكن انگلستان و رنزوپیانو ساكن ایتالیا، در مسابقه طرح ساختمان مركز ژرژپمپیدو در پاریس در بین 681 شركت كننده برنده اعلام شدند. نمای این ساختمان را مجموعه‌ای از دودكش‌ها، آبگردان‌ها، لوله‌های تأسیساتی و ستون‌ها، تیرها، بادبندها، راه پله‌ها و مسیرهای رفت و آمد تشكیل می‌داد. این معماران آغازگر سبكی در اروپا بودند كه به نام‌های ـ تك یا تكنولوژی بسیار پیشرفته معروف گردید. در معماری مطرح شد.
معماران این سبك تكنولوژی را دستاورد بزرگ مدرنیته و مهم‌ترین عامل توسعه و پیشرفت در قرن بیستم می‌دانند. از نظر آنها، عصاره و مشخصه هر عصر در معماری آن دوره شكل كالبدی یافته است. به عنوان نمونه، معابد یونان باستان با آن نظم و تناسبات كامل هندسی، تبلور ذهنیت كمال گرای یونانیان باستان استو بناهای عظیم روم باستان، نمایش قدرت امپراتوری و حكومت سزارها می‌باشد و بالاخره كلیساهای سر به فلك كشیده گوتیك نمایش دهده قدرت كلیسا و ذهنیت قرون وسطا است. به همین ترتیب، ساختمان‌های امروز می باید نمایش دهنده عصارة فكری و تكنیكی عصر حاضر یعنی تكنولوژی باشد. نظریات و مبانی معماری مدرن و های ـ تك در اصول، بسیار به یكدیگر نزدیك است و میتوان گفت كه معماری‌های ـ تك فرزند خلف معماری مدرن است. ولی از نظر شكلی تفاوت‌های بین این دو مكتب معماری مشاهده می‌شود. به طور كلی میتوان بیان كرد كه آن سادگی و بی‌پیرایگی كه در معماری مدرن وجود دارد در های ـ تك ملاحظه نمی‌شود واگر معماران مدرن در طرح‌های خود ماشین را به نمایش می‌گذارند، معماران های ـ تك داخل ماشیین و اجزاء آن را نشان می‌دهند. ریچارد راجرز در مصاحبه خود با تلویزیون بی بی سی این عقیده را چنین بیان می‌كند:
«ایده‌هایی كه معماری می‌كنیم، از خیلی لحاظ ریشه در باورهای ما دارد و به این ربط پیدا می‌كند كه ما ساختمان را مثل یك كتاب بخوانیم. برای اینكه ساختمانی خوانا باشد، باید جریان ساختن آن قابل روئیت باشد. این شیوه‌ای است كه ما معماری می‌كنیم و احساس ما این است كه این كار در گذشته هم انجام می شده است این موضوع اصلاً تازگی ندارد، كلیساهای عظیم گوتیك مثالی بسیار روشن است. زمانی كه آب از درون ناودان شرشر كنان تخلیه می‌شود، خیلی هیجان انگیز است. این بسیار روشن و خیلی خوانا است. این نوع معماری مورد علاقه من است.
علم همه ما را به هیجان می‌آورد. ما معماران عقیده داریم كه قرن حاضر قرن علم است، فیلسوفان نیز همین عقیده را دارند. منظورم از علم خیلی كلی است. ما شاهد انقلابات شگفت آوری در علم بوده‌ایم و عقیده داریم كه علم و تحقیق عملی ما را با اخنگ معماری بهتر آشنا می‌كند و این مورد علاقه ما است كه میتوان به شكلی مفاهیم علمی را با تعبیر شاعرانه‌ای طرح و تبیین كرد».
راجرز می‌گوید:«همانند كلیساهای گوتیگ، ما ساختار را نمایان می‌كنیم».
و در جایی دیگر می‌نویسد: «تكنولوژی به ما كنترل بیشتری عرضه می‌كند و نه كمتر. ساختمان‌های آینده بیشتر شبیه روبات خواهند بود تا معبد. مانند آفتاب پرست، آنها خود را با محیط پیرامون تطبیق می‌دهند. «شاید بتوان زیر بنای فكری این سبك را در جمله راجرز خلاصه كرد كه می گوید در عصر مُدرن باید در ساختمان‌های مدرن زندگی كرد.
برج ایفل در نمایشگاه 1889 پاریس ساختمان ایده‌آل و آرمانی معماران های ـ تك است. برج ایفل با 330 متر ارتفاع و اسكلت فلزی نمایان، نمادی از دستاوردهای تكنولوژی در عصر مدرن است.
اصول فكری و طراحی این سبك را میتوان در ده مورد ذیل خلاصه كرد:
1. بینش پوزیتیویسم و خوشبینی به علم و پیشرفت علمی و تكنیكی؛
2. نمایش تكنولوژی به عنوان عصاره و دستاورد عصر جدید؛
3. نمایش پروسة ساخت؛
4. شفاف نمودن، لایه لایه كردن و نمایش حركت در ساختمان؛
5. نمایش ساختار و اجزاء درون بنا در نمای ساختمان؛
6. استفاده از رنگ‌های روشن وساده؛
7. سازه و ساختار به عنوان تزئینات؛
8. استفاده از اجزاء كششی سبك؛
9. جدا كردن بخش‌های سرویس دهنده از قسمت‌های سرویس شونده؛
10. طراحی بام ساختمان به عنوان نمای پنجم ساختمان.
موضوعی كه لویی كان در دهة شصت عنوان كرد (بخش‌های سرویس دهنده ـ قسمت‌های خدماتی ـ از بخش‌های سرویس شونده ـ قسمت‌های سكونتی ـ مجزا شوند) هم اكنون یكی از موارد بسیار مهم در ساختمان‌های های ـ تك است.
لذا داكت‌ها، لوله‌ها و اجزاء تأسیساتی ساختمان و به عنوان راه پله ها از بدنه اصلی ساختمان جدا می‌شوند. حسن این كار ـ بنا به نظر معماران های ـ تك سهولت تعمیر و نگهداری ساختمان است. به علاوه قسمت‌های سرویس دهنده كه عمر نسبتاً كوتاهی دارند (یك الی بیست سال) از قسمت‌های سرویس شونده كه عمر طولانی تری دارند(بیست الی هفتاد سال) به صورت دو قسمت مجزا از هم عمل می‌كنند.
در اكثر ساختمان‌ها، بام ساختمان به عنوان سطح پنهان و فراموش شده ساختمان فرض می‌شود، ولی در ساختمان‌های های ـ تك، بام سطح پنجم بنا است و كاملا طراحی می‌شود. بخش‌هایی همچون برج های خنك كننده، آبگردان‌ها، پمپ‌های حرارتی، داكت‌ها، لوله‌های تأسیساتی، خرپاها، كابل‌های سازه‌ای و همچنین جرثقیل پاك كردن شیشه‌ها و خرپشتته‌ها، همواره به عنوان بخش مهمی از ساختمان در روی بام طراحی می‌شوند. طرح این بخش‌ها با توجه به چهارنمای دیگر انجام می‌شود و در معرض دید قرار می‌گیرد.
از دیگر معماران معروف این سبك میتوان از نورمن فاستر، مایكل هاپكینز نیكولاس گریمشاو و سانتیاگو كالا تراوا نام برد.
بر خلاف تصور عمومی، معماران های ـ تك به تاریخ علاقه‌مند هستند و خود را جدای از آن نمی‌دانند. ولی برداشت و نگرش آنها نسبت به تاریخ به كلی متفاوت از دیدگاه معماران پست مدرن از تاریخ است. ریچارد راجرز به عنوان نظریه پرداز اصلی سبك های ـ تك معتقد است كه « ساختمان‌های عصر رنسانس در فلورانس شباهتی به بافت مجاور خود و معماری گوتیك قرون وسطا نداشتند، بلكه این معماری جلوه‌ای از تبلور عصر جدید را نوید می‌داد».
راجرز معتقد است كه «هر بنایی باید نمایانگر زمان خود باشد». به نظر وی در عصر تكنولو ژی نمی‌توان در خانه‌های یونان باستان و یا قصرهای امپراتوری روم باستان زندگی كرد.
راجرز در نقد معماری پست مدرن می‌نویسد:« كسی نمی‌تواند معماری را با نماد قرار دادن درخت نخل، تخم‌مرغ، پرندگان، و نظام هندسی معیوب شده یونانی و رومی كه از مبلمان فروشی‌های چیپندیل خریداری شده، توسعه دهد. تمامی این موارد از خاستگاه و زمینه سیاسی،اجتماعی و تكنیكی خود مجزا شده‌اند».
نكته جالب توجه این كه در حال حاضر مرتفع‌ترین ساختمان و بزرگ‌ترین فودگاه جهان توسط یكی از شاخص ترین معماران این سبك یعنی نورمن فاستر طراحی شده است. برج هزارة توكیو و فرودگاه جدید هنگ‌کنگ.
امورزه درك کارهای این معماران ملاحظه می شود كه با استفاده از تكنولوژی، سعی درا ستفاده حداكثر از عوامل طبیعی هنچون آفتاب، باد، آب‌های زیرزمینی و گیاهان برای تنظیم شرایط محیطی ساختمان دارند. لذا در معماری جدید آنها كه به نام اكو ـ تك (اكولوژی + تكنولوژی) خوانده می‌وشد، تكنولوژی در مقابل طبیعت قرار ندارد، بلكه در كنار و به موازت طبیعت برای بهره‌برداری هرچه بیشتر از امكانات محیطی و تأمین آسایش انسان جای دارد.
در كارهای اخیر معماران این سبك ، همواره در كنار عكس‌های زیبای ساختمان‌های آنها، مقطعی از بنا وجود دارد كه در ان نحوه استفاده از عوامل اقلیمی با كمك تجهیزاتی همچونه دودكش‌های هوا، اینه‌های منعكس‌كننده پوسته‌های هوشمند، گلخانه‌ها، پله‌ها‌ی شیشه‌ای و تبادل‌كننده‌های حرارتی نشان داده شده است. شكل خود ساختمان در مقطع نیز با توجه به زاویه تابش آفتاب وسرعت و جهت باد ر فصول مختلف سال طراحی شده است.
معماران‌های ـ تك از پوسته ساختمان به عنوان پوست دوم نام می‌برند. منظور از پوست اول، پوست بدن انسان است. در كارخهای نورمن فاستر و رنزو پیانو پوست دوم همچون پوست اول به صورت هوشمند طراحی شده است.
همچنان كه پوست انسان در مقابل سرما، گرمای، رطوبت و كوران هوا را از خود عكس‌العمل نشان می‌دهد، پوسته بعضی از ساختمان‌های این دو معمار نیز در فصل‌ها مختلف عكس‌العمل مناسب در مقابل شرایط محیطی از خود نشان می‌دهند. با استفاده از شیشه‌های دو جداره، كركره‌ها و عایق‌های حراتری متحرك، مواردی همچون میزان تابش آفتاب، سایه، كوران هوا و پرت حرارتی در طی روز و شب و در طی فصل‌های سرد وگرم سال توسط یك سیستم كامپیوتری كنترل می‌شود.
راجرز از این ساختمان‌ها به عنوان آفتاب پرست نام می‌بارد. موجودی كه خود را با شرایط مختلف محیطی تطبیق می‌ده. راجرز در مورد ساختمان‌های آینده چنین می‌نویسد:
«جهت برآورده نمودن احتیاجات ساكنان بنا و حداكثر استفاده بهینه از انرژی ، بهترین ساختمان‌های آینده به صورت پویایی با اقلیم مجاور خود ارتباط پیدا می‌كنند…
در معماری میكروالكترون‌های پنهان از چشم وبیوتكنولوژی جایگزین سیستم‌های مكانیكی خواهند شد….
ساختمان‌ها، شهر و اهالی آن همانند یك سیستم ارگانیك جداناپذیر، در زیر چارچوب متحرك و متحول كه كاملاً دقیق و به اندازه طراحی شده قرار می‌گیرد.به جای تیرها، ستون‌ها وپانل‌ها و سایر المان‌های سازه‌ای، یك پوسته ممتد و به هم پیوسته جایگزین خواهد شد. این روبات‌های متحرك، با استفاده از سیستم‌های التونیك و بیوتكنولوژی، بسیاری از خصوصیات ارگانیسم‌های زنده را خواهد داشت…
در مورد سازه‌های معماری، سیستم‌های انعكاسی با استفاده از دستگاه عصبی الكترونیك، تغییرات محیطی را احساس خواهند كرد و همانند ماهیچه‌های بدن با منقبض و منبسط كردن خود، بار و نیروهای وارده را به قسمت‌های مختلف كالبند بنا منتقل می‌كنند.
امروزه خلبان‌های اتوماتیك می‌توانند تمام قسمت‌های مختلف هواپیما را به صورت بسیار دقیق و با عكس‌العملی در ظرف چند صدم ثانیه كنترل كنند. این خلبانان الكترونیك با توجه به شرایط دائماً متغیر خارج وداخل هواپیما، مستمراً شرایط ایده‌آل پرواز هواپیما و آسایش مسافران را فراهم می‌كند. آینده فرا رسیده شاید نام اركانی ـ ك به معنای ارگانیسم و تكنولوژی، نام مناسبی برای این سبك در اینده باشد.
