برای عده ای از ما ایرانیان زندگی کردن خانواده های فامیل در کنار هم و در نزدیکی یکدیگر همیشه لذت بخش خواهد بود. علاقه مندان به این موضوع در شهر های بزرگی همچون تهران که فاصله خانه ها و زمان دسترسی به آنها بسیار زیاد است شاید این دوری را بیشتر حس می کنند. ایل‌خانه، نام آپارتمانی است ۴ طبقه و شامل ۳ واحد مسکونی، برای سه خانواده از یک فامیل در شهر تهران. 

مشخصات پروژه :

معمار : گروه طراحی شیفت (تغییر روند طرح ) (رامبد ایلخانی، نشید نبیان، درنا مصرزاده )
همکار طراحی : دیبا دیانی
کارفرما : احمد نبیان، ابوالقاسم نبیان
موقعیت : تهران، ایران ، زعفرانیه ، خیابان ماکویی پور ، خیابان اردیبهشت غربی
مساحت : ۵۰۰ مترمربع
ارائه و گرافیک : گلناز جمشیدی، محسن خان‌محمدی، ملیشا ملوشویچ، مهرآسا چمنی حیدری

طراح تاسیسات مکانیکی : علی غنی‌زاده
طراح تاسیسات الکتریکی : علی پیلتن
مدیریت اجرا : گروه اجرای شیفت (شرکت تغییر روند اجرا)، ابوالقاسم نبیان
همکاران اجرا : حسام‌الدین رئوف‌پناه، علیرضا انصاری امین
عکس : پرهام تقی‌اف، گروه طراحی شیفت
تاریخ : ۱۳۹۳
ﺟﻮاﻳﺰ : رﺗﺒﻪ دوم ﮔﺮوه مسکونی آپارتمانی جایزه ﻣﻌﻤﺎر ۱۳۹۳

این ساختمان که در زعفرانیه واقع شده است، از شمال، در مجاورت قطعه «تودلی» قرار گرفته که دسترسی آن به خیابان، از طریق کوچه‌ای باریک در غرب پروژه صورت می‌گیرد. در شرق پروژه، زمینی واقع شده است که عمق آن به اندازه مجموع عمق زمین ایل‌خانه و همسایه شمالی آن است و در نتیجه، پیش‌آمدگی بنای واقع در همسایه شرقی، عقب‌ تر از مرز حوزه قابل ساخت پروژه قرار می‌گیرد. بنابراین، از لحاظ کالبدی، ایل‌خانه بنایی است با چهار نما.

اما به لحاظ ضوابط شهری، با توجه به اینکه بنا از منتهی‌ الیه شمالی زمین شروع می‌شود، در غرب به کوچه‌ای یک متری می‌رسد و در شرق به حیاط ملک همسایه، تنها حق نورگیری و ایجاد بازشو در نمای جنوبی را دارد. در نتیجه، ایل‌خانه در دسته بندی (تیپولوژی) آپارتمان هایی پیش آمده (in fill) با چهار نما قرار می گیرد.

طراحی جداره های خارجی این بنا به گونه ای صورت گرفته که امکان نورگیری طبیعی با توجه به محدودیت های پروژه وجود داشته باشد. طراح به در نظر گرفتن امکانات و محدودیت های هر جبهه از ساختمان دست به طراحی آن زده است. تورفتگی‌های نمای جنوبی، موجب ایجاد مجموعه‌ای از بالکن ها و فضاهای نیمه‌ باز شده است که اکثر فضاهای داخلی به جای روی‌ کردن به کوچه، به این فضاهای سبز نگاه می‌کنند. در بخش‌هایی از نما، پوسته‌ای نیمه‌شفاف و متخلخل، شامل چهارچوبی فلزی و پوششی آجری، و بعضاً قابل حرکت بر روی نما، امکان تغییر موضعی پوسته جنوبی را، به لحاظ دید و نورگیری، مهیا می‌کند. با عبور نور خورشید از این پوسته های متخلخل تصویر زیبایی از بازی نور و سایه در فضای داخلی آپارتمان به وجود می آید.

نور طبیعی و تاثیر آن در معماری داخلی

در جداره شمالی نیز که تنها منظر ملک تودلی محسوب می‌شود، با قرارگیری گیاهان در جای جای ساختمان، حفره‌هایی سبز تعبیه شده‌اند که ضمن ایجاد منظر برای ملک تودلی، امکان نورگیری غیرمستقیم ایل‌ خانه را فراهم می‌کنند. در جداره غربی و در امتداد کوچه دسترسی ملک تودلی، یک شکاف سرتاسری امکان نورگیری غیرمستقیم کلی را برای ساختمان مهیا می‌کند. در عین حال، فضاهای داخلی عمیق ایل خانه از حفره‌های کوچک جداره غربی نورگیری جانبی دارند.

طراحی هوشمندانه کنج جنوب شرقی پروژه نیز به نحوی انجام شده است که پس‌رفتگی‌های کالبدی امکان دسترسی غیرمستقیم به منظر شرقی را، در چهارچوب ضوابط شهرداری که دید مستقیم به شرق را منع می‌کند، مهیا کرده است.

نکته حائز اهمیت در این پروژه توجه معمار به نمای پنجم آپارتمان یعنی بام ساختمان است. در طراحی ایل خانه می توان استخر روی بام، فضاهای سبز و محلی برای نشستن ساکنان ساختمان روی بام را مشاهده کرد.

با نگاهی به مقطع ساختمان تمهیدات طراحی فضای داخلی ایل خانه به خوبی قابل رویت است. مقطع ساختمان به صورت مجموعه‌ای از سطوح شکسته پیوسته و سطوح معلق ناپیوسته طراحی شده و شکست‌های در مقطع، امکان قابل سکونت شدن بخش‌هایی از سطوح عمودی را ایجاد کرده است. اختلاف سطح های موجود در این آپارتمان باعث تحرک و پویای شده و بر جذابیت آن افزوده است.

به علاوه، برای آسان سازی زندگی روزمره ساکنان خانه، کل جداره غربی از داخل، به صورت مجموعه‌ای از طاقچه‌ها، به اندازه و ابعاد اشیاء زندگی روزمره، طراحی شده که در نتیجه، سطح عمودی این جداره نیز به سطحی قابل سکونت تبدیل شده است.

رنگ سفید رنگ غالب در طراحی دکوراسیون داخلی این آپارتمان است. در بعضی از قسمت ها می توان رنگ سیاه را در راه پله های داخلی و یا دیگر قسمت های خانه مشاهده کرد. طراح داخلی در انتخاب مبلمان فضا از رنگ کرم استفاده کرده تا بتواند گردش دیداری را حفظ کند و در عین حال تنها تفاوت فاحش رنگی در انتخاب رنگ سیاه باشد.

راه پله آپارتمان، به واسطه مجموعه‌ای از نورگیری‌های غیرمستقیم از شمال و غرب، و همچنین گیاهان سبز جداره شمالی، به فضایی مطلوب و دلچسب تبدیل شده است که امکان تعامل اجتماعی خانواده‌های ساکن در ساختمان را فراهم می‌کند. با الگو‌برداری از نظام فضایی خانه‌ های ایرانی با حیاط مرکزی، فضاهای داخلی آپارتمان‌ها در شمال ساختمان، به این مجموعه پلکانی و نیمه‌ باز و پُرنور می‌نگرند.