چرا ساختمان های ایران در زلزله میریزد؟
با عرض تسلیت به هم وطنان عزیز کرد و آرزوی آرامش برای بازماندگان و رحمت الهی برای درگذشتگان
ذکر چند نکته جهت مطالبه عمومی از حوزه ساخت و ساز کشور را خالی از لطف ندانسته و لازم دیدیم گوشزد نمائیم:
- بعضی از شرکتهای پیمانکار مهندسی که در مسکن مهر به کار گرفته شدند توسط یک شخص دیپلم و فاقد مدرک مهندسی تأسیس شده و فقط به واسطه گذاردن چند مدرک تحصیلی شخص حقیقی دارای سابقه بیمه در عضویت هئیت مدیره و پُر کردن فرم های صوری جهت اخذ گرید پیمانکاری، توانستند به راهروی مناقصات مسکن مهر که در آنجا هم آشنا بازی حرف آخر را می زد، راه یابند. به عنوان مثال یک پسر جوان در مسکن مهر حصارک کرج معروف است که پیمانکار چندین بلوک مسکونی گردید که روزهای اول پراید هاچ بک داشت و کارگران ساختمانی اش هر روز هُل می دادند که ماشینش روشن گردد. پس از اندک مدتی، ره صد ساله را یک شبه طی نمود و الان طبق گفته های نگهبانان آنجا، ایشان برای تفریحات، سفر به کانادا می روند و ماشین زیر پایشان 200 میلیون تومانی است.
در مسکن مهر پرند پروژه ای که شرکت کیسون انجام داده به گفته ساکنین و داوطلبان آن، خیلی بهتر از بقیه پروژه ها می باشد. چرا نباید شرکتهائی مثل کیسون، پروژه ای در ابعاد ملی مسکن مهر را انجام ندهند و اجازه داده شود شرکتهایی که دارای سابقه کافی نباشند به اجرای یک همچنین پروژه ملی راه یابند. سوالی که باید دست اندکاران وقت مسکن مهر جوابگو باشند!
- حذف مجری ذی صلاح از چرخه ساخت و ساز به بهانه هزینه اضافی وارده به ساخت و ساز یکی از مهترین علل ضعیف بودن ساختمانها می باشد. برای متوجه شدن عمق این فاجعه کافی است بدانید در کشور استرالیا، شهروندان اجازه اجرای عملیات برقی ساختمان خود را ندارند و باید حتماً به اداره برق مربوطه خود مراجعه نمایند. همچنین هیچ کشوری در دنیا اجازه ساخت و ساز به افراد غیر مهندس ساختمان را نمی دهد. برعکس ایران که هر شخصی خود را سازنده و دانش خود را بالاتر از مهندس ساختمان می داند. و علت این امر نادیده گرفتن قانون توسط سازمان های مربوطه می باشد. چنانچه این سازمانها، اجرای قوانین را جدی بگیرند، هیچ شخصی غیر از مهندس ساختمان، اجازه اجرای ساختمان را نخواهد داشت. موارد زیادی در تهران دیدیم که شخص سازنده که هیچ سواد مهندسی نداشته و خود را بالاتر از 1000 مهندس دانسته و سرخود میلگرد 20 ستون یک طبقه را به 18 کاهش داده است. یا به زبان عامیانه و خیلی با اعتماد به نفس می گویند مهندسین سرشان در کتاب و کامپیوتر می باشند و نقشه سازه را سنگین طراحی می کنند در حالیکه سازنده های غیر متخصص، اصلاً مفهوم بار زلزله را متوجه نمی شوند که یک مهندس بخواهد برایشان توضیح کنترل دریفت (drift) را بدهد که چرا سازه کمی سنگین تر شده است!
- چرخه ساخت و ساز خصوصی در تهران شامل زنجیره طراح – ناظر- سازمان نظام مهندسی و در پروژه های بالای 2000 متر زیربنا، مجری ذی صلاح می باشد. البته اکثر ناظرین کارهای زیر 2000 متر نیز به مالک وظیفه اخذ مجری ذی صلاح را محول می نمایند.
طراح: با توجه به ورود سازمان نظام مهندسی به کنترل طراحی ها در پروژه های بالای 2000 متر و زیر 2000 متر به صورت رندوم در حین اجرا، می توان گفت پروژه های ساختمانی از سال 92 به بعد که سازمان نظام مهندسی استان تهران به بخش کنترل نقشه ها ورود نموده، قابل قبول در بخش طراحی می باشند.
اما پروژه های زیر 2000 مترمربع چون به نظام مهندسی ارجاع نمی شوند لذا در صد خطا در طراحی چون کنترل دقیق صورت نمی گیرد، بالاتر است. که امیدواریم در آینده نزدیک، پروژه های زیر 2000 مترمربع هم به نظام مهندسی ارجاع شوند.
دلیل اینکه پروژه های زیر 2000 متر مربع در بخش طراحی نمره قابل قبولی نمی گیرند این است که با 3 دسته طراح سازه روبرو هستیم.
طراحان حقیقی سازه که سن بالائی دارند، به لحاظ نوع اخذ پروانه در سالیان ابتدائی تولد سازمان نظام مهندسی، در حال حاضر به برنامه های به روز مهندسی عمران مسلط نیستند (Safe, Etabs) پس در نتیجه این دسته از طراحان، علم به روز شده مهندسی عمران را ندارند. اما طراحانی که چندین سال اخیر از امتحان طراحی نظام مهندسی قبولی دریافت نموده اند، به لحاظ نوع قبولی در این امتحان، طراحان زبده ای می باشند.
طراحان حقوقی سازه: شرکتهائی که پروانه مهندسین حقیقی در ذیل پروانه حقوقی شان دارند که اگر مؤسس و سرمایه گذار این شرکت انسان با وجدانی باشد هر نقشه یا نامه ای را بدون بررسی و کنترل، مهر و امضاء نمی کند اما اگر مؤسس و سرمایه گذار این شرکت، انسانی بی تعهد و بی مسئولیت و بی وجدان باشد، قطعاً بدون اطلاع مهندسین حقیقی که پروانه شان را در اختیار این شخص گذارده که شرکت حقوقی ثبت نماید، در ازای دریافت وجه هر نقشه یا نامه ای را بدون بررسی و کنترل، مهر و امضاء می کند. و این همان پدیده شوم و سیاه مسئولیت فروشی یا امضاء فروشی می باشد.
- که بیشتر نقش دریافت مدارک را دارد و کلاً خود را وارد چرخه صحت و کنترل نقشه های سازه نمی کند. و بیشتر مسوولیت را به گردن مهندسین و سازمان نظام مهندسی می اندازد. از آن طرف اجازه نمی دهد کارهای زیر 2000 متر مربع به سازمان نظام مهندسی ارجاع شود یا پروژه های زیر 1500 مترمربع زیربنا، 4 ناظره شوند. و یا مجری ذی صلاح را در پروانه های ساخت قید نمی نماید.
- نظارت بخش مهمی از کنترل صحت اجرای نقشه های سازه می باشد. که توسط ناظرین حقیقی و حقوقی صورت می پذیرد. اما نکته حائز اهمیت این است که ناظر حقیقی که کارمند اداره یا سازمان دولتی یا خصوصی می باشد چگونه می تواند در زمان اجرای اسکلت فلزی یا اجرای آرماتوربندی و زمان بتن ریزی فونداسیون، تیرها و ستون و سقف ها نظارت کامل و دقیق داشته باشد؟!
مگر سازنده چند بار می تواند با ناظر، زمان بتن ریزی های مختلف را با زمان مرخصی ساعتی این ناظران کارمند هماهنگ کند؟
ناظری که کارمند ارگان یا سازمان دولتی یا شرکت خصوصی است نمی تواند مانند خدمات نظارت شخص یا شرکتی که تمام وقت در این کار است را به نحو احسن انجام دهد. این امر بدیهی که نادیده گرفته می شود، درخیلی از موارد باعث ضعف استحکام ساختمان های در حال ساخت می باشد.
سازمان نظام مهندسی: می توان گفت سازمان نظام مهندسی تهران یک سازمان مردم نهاد می باشد که در سالیان اخیر جدا از سوء استفاده های یک تعداد قلیلی از اعضای هیئت مدیره های دوره های قبلی و حال، واقعاً در منطبق سازی ساخت و ساز شهر تهران با آئین نامه 2800 زلزله و افزایش کیفی ساخت و ساز و نظارت و طراحی نقش مهم و پرنگی را ایفا کرده است و اگر موفق شود قانون مجری ذی صلاح را برای تمامی ساخت و سازها به صورت واقعی، اجرائی نماید و پروژه های زیر 1500 مترمربع را 4 ناظره نماید و تمام پروژه های زیر 2000 مترمربع جهت کنترل طراحی به این سازمان ارجاع شود، تحولی شگرف را در افزایش کیفیت ساخت و سازها شاهد خواهیم بود.
تیر ماه سال 96 به قبل آزمایش بتن را اکثراً خود شرکت تأمین کننده بتن انجام می داد که با دستورالعمل صادره از نظام مهندسی، ناظران مکلف شدند نتایج آزمایش بتن و یا جوش را از شرکتهائی که از نظام مهندسی صلاحیت دریافت نموده اند، قبول نمایند و این امر خود کمک بزرگی به نوع کیفیت بتن و جوشهای اسکلت فلزی نموده است.
مجری ذی صلاح: چنانچه مجری ذی صلاح به صورت قانونی اجرا گردد بدین معنی است سازنده که مهندس نیست به عنوان سرمایه گذار تلقی می گردد و مجری ذی صلاح که مهندس ساختمان می باشد به عنوان مجری دارای صلاحیت در پروژه شناخته می شود. دیگر اختلاف مالک و ناظر به وجود نمی آید. چون هم مجری ذی صلاح، مهندس ساختمان است هم ناظر و حرف یکدیگر را کاملاً درک می کنند و دیگر مالک یا سرمایه گذار به فکر جیب مبارک خود نمی تواند باشد که هزینه ساخت را پایین بیاورد که سود بیشتر و حرامی را برای خود به ارمغان بیاورد. بارها دیده ایم سازنده که هیچ گونه صلاحیت مهندسی ندارد برای صرفه جوئی درهزینه ها، جنایت های پنهانی را مرتکب می شود.
- مشارکت در ساخت و ساز با افراد فاقد سواد مهندسی
خیلی از دلایل کاهش کیفیت ساختمانهای نوساز علیرغم افزایش کنترل های کیفی توسط سازمان نظام مهندسی و اعضای آن به عنوان طراح و ناظر و مجری ذی صلاح در چند سال اخیر، انعقاد قرارداد مشارکت در ساخت مالکان زمین با افراد غیر مهندس ساختمان می باشد. یک فرد غیر مهندس، به هر مبلغ بلاعوضی و هر شرایط مندرج در قرارداد مشارکت در ساخت تن می دهد اما یک مهندس پروژه را برآورد ریالی دقیق می نماید و چنانچه سود منطقی را در مدت زمان اجرای پروژه شناسائی ننماید وارد قرارداد نمی شود. برای خیلی از مالکین مبلغ بلاعوض دریافتی مهم است اما غافل از آن هستند که یک روز، 100% پشیمان خواهند شد.
به قول معروف "طمع 3 تا سورخ داره"
یک سری مثال اجرائی که سازنده غیر مهندس انجام نمی دهد:
- عدم اجرای وال پست (wall post) که مانع از واژگونی دیوارهای حائل در هنگام زلزله می شود.
- عدم رعایت مبحث 19 مقررات ملی ساختمان و ایجاد پرت انرژی برای ساختمان و تبادل حرارتی با خارج از ساختمان
- اجرای نمای غیر اصولی برای ساختمان که باعث ریزش آن در زلزله خواهد گردید.
- عدم استفاده از بلوکهای سیمانی یا سفالی استاندارد در دیوار مشترک همسایگی ها که صدا به راحتی از یک واحد به واحد دیگری انتقال می یابد.
- عدم اجرای عایق حرارتی مناسب برای سقف آخر و کف طبقه اول
- عدم اجرای ایزوگام به ارتفاع مناسب در حمام
